ماه: دسامبر 2018

برده ولی در صنعتگری، کار را از او درگذرانده؛ اما به سبب عاری بودن غالب مقاماتش از روحیه پرخاشگری و اعتراض و حمله و سخریه که اکثر مقامات بدیع الزّمان از آن سرشار است، کار حریری خالی از “آنی” است که بدیع الزّمان دارد. نقّادان قدیم که حریری را بزرگترین مقامهنویس انگاشتهاند از این نکته غافل یا جاهل بودهاند. لیکن چون با نگاه امروز بنگریم میبینیم که بار انتقادی و جوهر انسانی مقامات بدیعی در ترجمه هم منتقل میشود و به خواننده بینش و اطّلاع میدهد؛ حال آنکه خواندن ترجمهی مقامات حریری حدّاکثر شگفتی برمیانگیزد. اما از جهت تعلیم که همواره یکی از اهداف مقامه نویسی بوده است مسلّم است که کار حریری، به سبب دقّت فراوانی که در آن به کار رفته و از زمان خود او مرتّب تدریس میشده و شرحهای ارزشمند بر آن نگاشتهاند، کاملتر از آنِ بدیع الزّمان است؛ نه اینکه به لحاظ هنری بهتر باشد. حریری صنعتگر است اما طبع روان ندارد. بدیعالزّمان موجز مینویسد و حریری به اطناب بلکه اسهاب میگراید. (ذکاوتی قراگزلو ، 1364، 83)
دوساسی در مقدمهای که بر مقامات حریری نوشته است، تصریح میکند که اسلوب همدانی هم از جنبه داستانی و هم از نظر زیبایی و تناسب بر سبک حریری برتری دارد. (خطیبی، 1375 ،565)
عبد الجلیل در کتاب خود گفته حریری هرگز به اصالت و تازگی بدیع الزمان نمیرسد و آثارش بیشتر از آثار او، ملالانگیز است. مقامات او که از مقامات بدیع الزمان شهرت وسیعتری یافته، شکل کلاسیک این نوع ادبی را تعیین کرد و در نتیجه موجب انجماد آن شد. (عبد الجلیل، 1376، 204)
اما گلشاهی در ترجمهای که از مقامات حریری انجام داده بر این عقیده است که “گرچه باید اذعان داشت که همدانی در این شیوه مبتکر است و حریری مقلد، لیکن کسی که این فن را به کمال رساند، حریری است. و اگرچه حریری در بند داستانپردازی نیست و عمده توجه او به آرایش ظاهر سخن است، با این حال داستانهای او ساختار و چارچوب معینی دارد و حتی در مقایسه با داستانهای مقامات بدیعی و حمیدی، از جذابیت ویژه و ویژگی اوج و فرود برخوردار است؛ طوری که شوق خواننده را برای همراهی با نویسنده تا پایان مقامه و آگاهی از نتیجه داستان برمیانگیزد. و این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که داستانها حالت یکنواخت و تکراری ندارند و حتی در بسیاری از موارد نمیتوان به آسانی پایان داستان را پیشگویی کرد. (حریری، 1389، 26)

3-31 تفاوت مقامات بدیع الزمان همدانی و حریری
آنچه به طور خلاصه در این خصوص می‌توان گفت این است که حریری در مقامات خود بیش از بداوت به حضارت تمایل دارد و این رغبت در آثارش منعکس شده است. او تنها در یکی دو مورد از بدوات بهره برده است. درست بر خلاف بدیع الزمان که در چندین مقامه مستقل اسلوبش به محیط بادیه نزدیکتر است تا حضارت و شهرنشینی.
اما نکته دوم این است که “مقامات حریری” طولانی‌تر از “مقامات بدیع الزمان” است. البته این طول و تفصیل به وسعت فن قصصی مقامه او برنمی‌گردد یعنی این تفصیل دادن‌ها مربوط به داستان طولانی مقامه نیست بلکه از این جهت است که گاه حریری دو خبر را در یک مقامه جمع می‌کند؛ یا شاید از آن رو باشد که او در کاربرد الفاظ و مترادفات و اشعار در مقامات افراط می‌کرده؛ به طوری که در برخی از این مقامات، قصائد کاملی را می‌آورد که ابوزید به شرح و تفسیر آن پرداخته و اخبار مربوط به آن را بیان می‌کند.
“مقامات حریری” از حیث صنعات ادبی دقیق‌تر از مقامات بدیع الزمان است و اشعارش از اشعار او بهتر و شیواتر. حریری از حیث تعمق در لغات و آوردن امثال و آنچه به نحو و انواع اشتقاق مربوط است، از بدیع الزمان موفق‌تر عمل می‌کند و در کاربرد این امور اصرار بیشتری از خود نشان می‌دهد.
“مقامات حریری”‌ از جهت گرایشات تعلیمی شبیه “مقامات بدیع الزمان” است، حتی برتر از آن؛ زیرا مقامات همدانی آسان‌تر و کمتکلف‌تر و از حیث وقایع و حوادث مبتکرانه‌تر است؛ اما “مقامات حریری”‌ در ورطه سجع و تعقید سخت فرورفته همین اداء مطلب را دشوار ساخته؛ تا آنجا که کنایات پی در پی آن را به صورت لغز و معما در آورده است. (صید محمدی، گلاره، 1388)
شاید مهمترین جنبه تفاوت مقامات حریری و بدیع الزمان در این باشد که حریری مقاماتش را در سایه مذهب تصنع و پیچیدگی آن نوشت در حالیکه بدیع الزمان در سایه مذهب تصنیع و زیبایی آن نگاشت. و این سخن بدان معنی نیست که حریری، مقاماتش را بر سجع و نقش و نگار بنا نکرد، بلکه او نه تنها بر این اساس بنیان نهاد حتی آن را در شکل جدیدی از صنعت تصنع در آورد و با به کار گیری اشیاء غریب، یا با پیچیدگی تلفیق جناس و غیر جناس، یا با ایجاد راههای جدیدی که در رسائلش با آن روبرو میشویم، دشواریها و سختیهایی را در مقاماتش مشاهده میکنیم. (ضیف، 1980، 300)
از آنجایی که موضوع پایاننامه در خصوص بینامتنیت در مقامات حریری است، در ادامهی این فصل به نکاتی دربارهی بینامتنیت، بنیانگزار آن، تناص و … پرداخته میشود.

3-32 متن و بینامتن
متن واقعیتی است بیواسطه (واقعیت اندیشه و تجربه)؛ واقعیتی که این اندیشهها و رشتههای دانش، فقط درون آن میتوانند تشکل و قوام یابند. آنجا که متنی موجود نیست نه موضع پژوهش موجود است و نه اندیشه. بنابراین موضوع علوم انسانی نه فقط انسان، بلکه انسانِ آفرینندهی متن است… انسان، خود همیشه در حال بیان خویش (سخن گفتن) است. به عبارت دیگر انسان، همیشه در حال آفریدن متن است؛ (هر چند این متن بالقوه باقی بماند). (
ت
ودوروف، 1377، 42)
ایدهی بینامتن نخست در اواخر دههی شصت(1960) در فرانسه مطرح شد. نگرش بارت به متن به مثابهی یک شبکه، تا حدی به فهم این اصطلاح یاری میرساند. از نظر بارت، مؤلف نقش مرکزی خود را در تولید و معنای متن از دست داده است. در فرایند تفسیری، مرکزیت از مؤلف ستانده میشود و متن را مشتمل بر چندین نوشتار میدانند که از دل یک رشته گفتمانها سر برآورده باشند. هر اتفاقی که رخ دهد لقب خالق بزرگ یا نابغهی خلاق به نویسنده تعلق نمیگیرد و تنها باید به نام ترکیبکننده بسنده کرد. (وبستر، 1380، 156)
بارت در رسالهی خود تحت عنوان “نظریهی متن” به این نکته اشاره میکند: “هر متن بافتی تازه از گفتههای پیشین است. چون زبان، همواره پساپیش و گرداگرد متن قرار دارد برخی از رمزگان، قواعد، قالبهای وزنی و بخشهای زبان اجتماعی و غیره به درون متن راه یافته و در آن جا، باردیگر توزیع میگردند.” (همان، 158) متن، بافتهای از نقل قولهای برگرفته از مراکز بیشمار فرهنگ است. نویسنده، تنها میتواند به تقلید از حالتی بپردازد که همواره پیشین بوده و هیچ گاه اصیل نیست. (یزدانجو، 1381، 92)
گفتمان معطوف به متن، خود باید متن، پژوهش و فعالیت متنی باشد. زیرا متن، همان فضای اجتماعی است که هیچ زبانی را در امان و در بیرون نگذاشته است. (همان، 109)
بنابراین، مرزهای یک کتاب به هیچ وجه مشخص نیست. یک اثر در ورای عنوان، اولین سطح و آخر نقطهاش، و خارج از پیکربندی درونی و چارچوب مستقل خود، در نظامی از ارجاعات به کتابهای دیگر، متون دیگر و جملات دیگر گرفتار آمده است. (وبستر، 1380، 161)
باختین نیز با معرفی جایگاه کلام، به عنوان یک واحد کمینهی ساختاری، متن را در چارچوب تاریخ و جامعه مستقر میسازد. (یزدانجو، 1381، 42)
از نظر او، متن، اساس و بنیان علوم انسانی است. وی در مقالهای “پرسش متن در زبانشناسی، شناخت واژگان و سایر علوم انسانی” مینویسد: “علوم انسانی فقط با متن تحقق مییابند… متن نوشتاری یا گفتاری، دادهی نخستین در تمامی علوم انسانی و علوم زبانی است… آنجا که متنی نباشد موضوع پژوهش و اندیشه نیز وجود نخواهد داشت”. (احمدی، 1386، 109)
مردم ما با متون زندگی میکنند؛ از آنها تغذیه میکنند؛ مدام نیازهایشان را به آنها ارائه نموده و پاسخ میطلبند و متون نیز بیتفاوت و ساکت ننشسته، بلکه به مخاطب و به نیازهایش پاسخ میدهند… (بشردوست، 1379، 9)
براساس نظریهی بینامتنی که توسط شخصیت‌هایی همچون رولان بارت، فیلیپ سولر11، میکائیل ریفاتر12 و لوران ژنی13 تکمیل شد، هر متنی بر پایهی متن‌‌های پیشین بنا می‌شود. به بیان دیگر هیچ متنی عاری از تأثیرات متن‌های پیشین نیست و به گفتهی صریح بارت “هر متنی بینامتن است.” مباحث بینامتنی از کریستوا تا ریفاتر دارای مراتب گوناگونی‌ است که به طور مثال گاهی بینامتنیت در خلق اثر و گاهی نیز در عرصه دریافت اثر مورد توجه قرارگرفته است. مباحث بینامتنیت نظر بسیاری از پژوهشگران را جلب کرد و در شاخه‌های گوناگونی همچون بیناگفتمانی، بینافرهنگی و ترامتنی ادامه پیدا کرد؛ و واژههای ادبی دیگری در جوار بینامتنیت به وجود آمد که برخی از آنها دامنهی وسیعتری نزد برخی از پژوهشگران به خود اختصاص دادهاند.
هرگاه متون قدیمی با متون جدید درآمیزد و شکل تازهای به خود بگیرد گفته میشود آن متن چکیدهای از متنهای گوناگون است که تغییر پیدا کرده است. (عزام، 2001، 33)
باید بدانیم که متون، در تشکیل یک متن دخیلاند و این گفته به مثابهی معیارها و مقایسههایی نمیباشد که شخص نویسنده برای تألیف متون جدید و خاص، چارهای جز این نداشته باشد که به این تبعیت و پیروی کردن روی بیاورد؛ بلکه مادهی اولیهای که در تولید متون جدید به کار میگیرد بر اساس نقشهای است که آن را در ذهن و وجود خود ترسیم نموده است. (اکبری، 1380، 6)

3-33 تناص در لغت
تناص از ریشهی نصَّ: نصَّ الشَّواءُ نصیصاً: صوّتَ علی النّار: (کباب بر روی آتش صدا داد.) و صوّتَ القِدرُ: غَلَت: (دیگ به جوش آمد.) و نصّ علی الشَیءِ نصّاً: عیَّنَهُ و حدَِدَهُ: (آن چیز را مشخص و معین کرد.) و نصّ الشیءَ: رفَعَهُ و أظهَرَهُ: (آن را آشکار کرد.) و نصَّت الظبیبهُ جیدَها: (آهو گردنش را بالا گرفت.) و نصّ الحدیثَ: رفَعهُ و أسنَدهُ إلی المُحدّث عنهُ: (حدیث را به محدث آن استناد داد.) و نصَّ المَتاعَ: جعل بعضه فوق بعض: (کالا را روی هم قرار داد.) و نصَّ فلاناَ: اقعده علی المِنصَّه: (فلانی را سر جایش نشاند.) و إنتَصَّ الشیءُ: إرتفعَ و استوی و استقام: (پا بر جا شد.) و إنتصَّ العَروسُ و نحوُها: قعدَت علی المِنَصَّه: (عروس روی صندلی نشست.) و تناصَّ القومُ: ازدحموا: (قوم جمع شدند.) و المِنَصَّه: کرسی مرتفع او سریر یعدَّ للخطیب لیخطب، أو للعروس لِتُجلَی: (صندلی بلند و یا تختی که برای خطیب آماده میشود تا سخنرانی کند یا برای عروس تا اینکه دیده شود.) و وُضِع فلانٌ علی المنصه: افتضح و شُهِر: (رسوا شد و بر سر زبانها افتاد.) و المنصوص علیه: المبیَّن و المعیَّن: (آشکار و مشخص.) و النصُّ: صیغه الکلام الأصلیه التی وردت من المؤلف: (ساختار اصلی کلام که مؤلف آن را آورده است.) (مصطفی، 1385، 926)

3-34 تناص در اصطلاح
تناص(intertextualite) عبارت است از: رابطهای که بین دو یا چند متن به وجود میآید و این رابطه در روش مطالعهی درون متنی (intertext) مؤثر است که در آن، آثاری از متون یا پژواک و طنینهایی از آنها رخ میدهد. (عنانی، بیتا، 46)
بنابراین مفهوم تناص، یعنی تضمین متنی برای متن دیگر، یا فراخوانی آن یا اثرپذیری
شخص خلاق، بین متن مستحضِر و متن مستحضَر. پس متن تنها تولیدی از متون گذشتهاش است. (ربایعه، 1386، 97)

3-35 کریستوا و تعریف وی از بینامتنیت
کریستوا در مقالهی خود “مسأله زیربنایی متن” که روایتی از قرون وسطای انتوان دلاسا است، برای مشخص کردن مفهوم بینامتنیت که به عقیدهی وی عبارت است از: اثرپذیری متقابل متنی در داخل متنی دیگر، روشن میسازد که این حوزهای برای ورود تعداد زیادی از متون شفاهی و کتبی، از راه نقل قول و انتحال و … است. امّا اثر دوّم ژولیا کریستوا کتاب “سیمیوطیقا” بود که بررسیهایی به شیوهی تحلیل معنا را در بر میگرفت. این کتاب مجموعهای از مقالههایی است که کریستوا بین سالهای 1966تا 1969 نوشته است. او در این کتاب مفهوم بینامتنیت را در بررسیهای خود “لفظ، گفتگو و روایت” شرح داده است. او به نقش وسیع کسانی که قبل از وی بودند و او را در رسیدن به اصطلاح تناص کمک کردهاند، اشاره میکند از آن جمله سوسور و به ویژه میخائیل باختین. تا جاییکه کریستوا، وفاداری کامل خود را در مهیّا کردن اصطلاح و مفهوم بینامتنیت با اشاره به اینکه آن را از شیوهی مکالمه باوری باختین گرفته نمایان کرده است. کریستوا این اصطلاح را به بینامتنیت تغییر نام داد. (اکبری،1380، 11)
علاوه بر این دو تألیف، رولان بارت تلاش فراوانی در کتاب خود، “نظریهی متن” انجام داد که نقش وسیعی در تولید اصطلاح و مفهوم بینامتنیت داشت و مقدمه راهی برای انتشار مفهوم بینامتنیت در دههی هفتاد گشت. در ابتدای این دهه، نوشتههای زیادی درباره موضوع بینامتنیت منتشر شد که عبارت است از: “نظریه متن” اثر بارت، “انقلاب زبان شعری” اثر کریستوا، “استراتژی شکل” اثر لوران جینی و “ورودی بر شیوههای تحلیل خطابی” اثر دومنیک مانجینو و … که به بینامتنیت، توصیف رسمی بخشیدند و آن را کاری مورد قبول قرار دادند. مهمترین نکته که در بعضی از این تألیفات به چشم میخورد مشکل اساسی گسترش مفهوم بینامتنیت و وسیع بودن دامنهی آن است. (همان، 13)
تناص تبیینکننده مهمترین مفهوم باختینی، یعنی مکالمه باوری، بوده و نشانگر سرشت بینامتنی آن مفهوم میشود. (آلن،1380، 33)
باختین میگوید: جهتگیری کلام به سوی مخاطب بینهایت، حائز اهمیت است. در واقع کلام، یک کنش دو سویه است؛ این کنش همان اندازه که با خود کلام تعیین میشود، با توجه به طرف خطاب نیز معیّن میگردد. کلام پلی است که بین من و دیگری زده میشود؛ اگر یک سر این پل به من متکی است، سر دیگر آن به مخاطبم اتکا دارد. کلام قلمروی است که هم خطاب کننده و هم مخاطب، هم گوینده و هم طرف سخنش، در آن سهیماند. (همان، 3)
براساس گفتههای باختین، پایه اساس مکالمهگرایی، بر رابطهی بین خود و دیگری نهاده شده است و آگاهی نسبت به مفهوم دیگر بودن، لازمهی برقراری مکالمه است. (مقدادی، 1378، 460)

3-36 بینامتنیت در ادبیات غرب
هنگامی که به بررسی دقیق حرکت تاریخی اصطلاح بینامتنیت میپردازیم برای ما آشکار میگردد که خاستگاه این پدیدهی ادبی همانند بقیّه نظریههای برجسته در غرب است. پژوهشگر، در شیوهی نقد غرب برایش شفاف میشود که همهی نظریههای تناص در هر نوع یا رویکردی که باشند، راه آن هموار شده بدون این که اعتبار خود را از دست بدهد. (اکبری، 1380، 10)
بینامتنیت در نقد ادبی غرب شناخته

پردازی، از اوایل قرن چهارم رواج پیدا کرد و به تدریج رشد و گسترش و تنوع یافت و در آن تفنن ورزیدند تا به ابوبکر خوارزمی رسید. در رسالهی مناظرهی بدیع الزمان با خوارزمی میخوانیم که خوارزمی به اقتراح بدیعالزمان قطعهای مینویسد که از آن قطعه است: “الدرهم و الدینار ثمن الدنیا و الآخره بهما یتوصل إلی جنات النعیم و یخلد فی نار الجحیم … و قد بلغنا فی فساد النقود، أکبرناه أشد الإکبار و أنکرناه أعظم الإنکار …”. بدیع الزمان به او میخندد که “إکبار و إنکار” و”نعیم و جحیم” و”عباد و بلاد” سجعهایی است هماره در دست، که در بیابان عرب باستان روییده است. (باغی، 1969، 105)
حریری نیز در آوردن سجعهای متوالی بر روش بدیعالزمان است، مانند این موارد از مقامهی “الصنعانیه”: “… یوَاقِیتُ الصَّلاتِ أعلَقُ بِقَلبِک مِن مَوَاقِیتِ الصَّلاه وَ مُغَالاتُ الصَدُقات آثَر عندَک مِن مُوَالاهِ الصَدَقات”. (حریری، 1364، 17)
ترجمه: یاقوتهای عطاها و بخششها در نظرت از اوقات نماز دلآویزتر است. و زیاد و سنگین کردن مهریهها در نظرت از پشت سر هم دادن صدقات برگزیدهتر است. (حریری، 1389، 71)
همچنین حریری در صنایع بدیعی هنر و توان خود را به خوبی نشان میدهد، آنجا که در مقامهی “السمرقندیه” به برشمردن صفات پروردگار میپردازد و صفاتی به صورت بینقطه میآورد: “الحَمدُ للهِ المَمدُوحِ الأسمَاءِ. المَحمُودِ الآلاءِ. الوَاسِعِ العَطاءِ.المَدعُوُّ لِحَسمِ الأوَاءِ. مَالِکُ الأمَمِ .وَ مُصَوِّرُ الرِّمَم. وَ أهلُ السَّمَاح وَ الکَرَم. وَ مُهلِکُ عَادٍ وَ إِرَمِ. أدرَکَ کُلَّ سِرٍّ عِلمُهُ. وَ وَسَعَ کُلَّ مُصِرٍّ حِلمُهُ. وَ عَمَّ کُلَّ عَالَمٍ طَولُهُ. وَ هَدَّ کُلَّ مَارِدٍ حَولُهُ.” (همان، 222)
ترجمه: سپاس آن خدایی را که نامهایش ستوده است و نعمتهایش، نیکو و عطایش، فراخ و وسیع. او را برای از بین بردن رنج و گرفتاری میخوانند، مالک امتها و تصویرگر استخوانها و شایستهی جود و کرم. و نابود کنندهی عاد و ارم. دانشش هر رازی را دریافته و حلم و بردباریاش، هر پافشاری کننده در گناهی را در بر گرفته. و فضلش به هر آفریدهای، عامّ و همگانی شده و قدرت و توانش، هر سرکش و یاغیای را نابود ساخته.

3-22-3 استفاده از شعر در میان نثر
استفاده از شعر در میان نثر، یکی از ویژگیهای نثر فنی است. بدیهی است که استفاده از کلام منظوم و منثور کاربردهای مشخصی دارد. “هر کجا اندیشه غالب است بیان باید به نثر باشد؛ هرکجا احساسات غالب است بیان ممکن است به نثر باشد یا به نظم، مگر هنگامی که احساساتی کاملا ً شخصی به طور قاطعی چیره است. در این صورت بیان می طلبد که منظوم باشد.” (ایرانی، 1364، 205)
بر این اساس، حریری قریب به اتفاق مقاماتش را به نثر نوشته است؛ زیرا هدف وی بیان اندیشه و دیدگاه خویش از زبان شخصیتهایش است. بیان حریری رمانتیکی و کاملا احساساتی و شخصی نیست تا تمام اثرش منظوم باشد، مگر در مواردی که شخصیت اصلی داستانهایش بخواهد با بیان خویش احساسات جمع را برای کمک به خود برانگیزد. در چنین مواردی نیز استفاده وی از شعر، در خدمت پیشبرد طرح داستان است به گونهای که اگر شعر را از داستان برداریم، روند داستان مختل میشود. اشعار موجود در مقامات قطعات زائدی نیستند که سبب سنگینی نثر داستان شوند.
به عنوان نمونه در مقامه “الدیناریه” هنگامی که حارث بن حمام برای کمک به فقیری که در ادامه مشخص میشود ابو زید سروجی است از او میخواهد تا به مدح دینار بپردازد و ابو زید نیز بدون درنگ به مدح آن میپردازد.
أکرِم بِه أصفَرَ راقت صُفرتُه جوّاب آفاق ترامت سَفرَتُه
مَأثُورَه سُمعَتُه وَ شُهرَتُه قَد أودَعَـت سِـرَّ الغِنَی أسِرّتُه (حریری ،1364 ،29)
ترجمه: چه گرامی است آن طلای زرد رنگی که زردیاش، نیکو و شگفتآور است. سیاح و جهانگرد شهرهایی است که سفر به آنها دور و طولانی است.
آوازه و شهرتش، سینه به سینه روایت شده و راز ثروت و بینیازی در خطوط پیشانیاش، به امانت گذاشته شده است.

3-23 مقامات حریری راهی به درون وی
مقامات، راز گشای درون پوشیده نویسنده آن است. درونی که گشایش آن تنها با شناخت زبان و سبک مقامات و رمزهای آن ممکن خواهد بود؛ زیرا نویسنده “در باب هر چیز و هر کس که بنویسد سرّ خود را باز گفته است.” (ایرانی،1364، 298) نویسنده مقامات برای بیان آراء و اندیشههای پیرامون اجتماع از زبان و سبکی سود میجوید که از مهمترین ویژگیهای آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
حریری در نگارش مقامات از روش و شیوه نگارش عصر خود تبعیت میکند تا اثرش در زمرهی آثار برجسته عصر خویش جای گیرد و به این منظور، ساده نویسی را کنار میگذارد و شیوه نگارش مصنوع را برمیگزیند؛ زیرا عصر حریری، عصری است که ادیبان و خوانندگان آثار ادبی، تنها به آثار مصنوع و متکلف ارزش میدهند و ملاک توانایی ادیب، در نگارش اینگونه آثار است. حریری خود در مقدمه مقاماتش به مصنوع بودن اثرش اعتراف میکند:
“… إلی ما وشّحتُها به من الآیات و محاسن الکنایات و رصَّعتُهُ فیها من الأمثال العربیه و اللطائف الأدبیه و الأحاجی النحویه و الفتاوی اللغویه و الرسائل المبتکره و الخطب المحبّره.” (حریری،1364، مقدمه)
ترجمه: [مقامات خود را] به آیات قرآن، کنایات زیبا، ضربالمثلهای عربی، لطیفههای ادبی و معماهای نحوی آراستم.

3-24 خلاصه ای از مقامات حریری
در مقامه اول، حارث بن همّام، راوی مقامهها با ابو زید سروجی آشنا میشود. بدینگونه که حارث
ا
ز دیار خود به سفر میرود و در صنعاء در یَمَن کسی را میبیند که مردم بر گرد او حلقه زدهاند و او با شیوایی، اندرزگویی میکند.
حارث، شیفته او می شود و در پی او میرود و از نام و نشانش میپرسد، شاگرد او میگوید که استادش ابو زید سروجی است: “سِراج الغُرَباء و تاج الاُدَباء” و راوی و قهرمان با هم آشنا می شوند.
در مقامههای دیگر، ابوزید با حیلههای تازه و چهرههای گوناگون در شهرهای مختلف ظاهر میشود و شگفت آنکه هر بار، حارث بن همام سرانجام او را باز می شناسد.
چهل و هشت مقامه، شرح ماجراهای ابو زید است و شیوههای ترفند وی در مالاندوزی و گدایی. مقامه چهل و نهم “المقامه الساسانیه” تصویری از پایان عمر ابوزید و وصیتهای او به فرزندش است که جز تکدّی، پیشهای نگزیند و شیوههای او را بیاموزد.
در واپسین مقامه، ابو زید پشیمان از گذشته، به سوی خدا باز میگردد و از او آمرزش میجوید. همگان را ترک میکند؛ به شهر خود “سروج” باز میگردد؛ پشمینه میپوشد و با خلوتگزینی به زهد و عبادت میپردازد. پس از چندی، حارث بن همّام او را در سروج می یابد. روز و شبی با او به سر می بَرَد و در نماز و نیاز و ذکر و دعای او شرکت میکند. آنگاه او را به حالِ خویش وا میگذارد و باز میگرد؛ بدین گونه، مقامات به پایان میرسد. (عبادی، غلامرضا، 1389)

3-25 متأثران از مقامات حریری
از آنجا که مقامهنویسی یکی از فنون نگارش در ادبیات اسلامی است و منحصر به قومی خاص نیست، دانشمندان اکثر بلاد اسلامی چون اندلس، مصر، شام، عراق، حجاز، یمن، مغرب و ایران از سبک آن تأثیر پذیرفته و آثاری از خود برجای گذاشتهاند.
قاضی فاضل از جمله ادبای به نامی است که به این کار مبادرت ورزید و به معارضه با مقامات حریری برخاست و هنگامیکه به مقامه بغدادیه رسید گفت: چگونه انسان میتواند به معارضه با این اثر بپردازد و از ادامه سر باز زد.
ابوطاهر محمد بن یوسف اشترکونی(متوفی 538) که او نیز به تقلید از حریری پنجاه مقامه نوشت. و مقامات المسیحیه طبیب عیسوی ابوالعباس یحیی بن سعید ماری (متوفی 589) که تقلیدی است از سبک نویسندگان بعد از حریری؛ و شمس الدین الصیقل الجُزری(متوفی 701) پنجاه مقامه به نام مقامات الزینبیه به تقلید از حریری نوشت؛ و محمد بن ابراهیم دمشقی (متوفی 727) که او نیز پنجاه مقامه به نام مقامات الفلسفیه دارد که در موضوعات فلسفی و عرفانی است. (خطیبی، 1375، 566)
در مقامهنویسی عصر جدید ناصیف یازجی (1214 – 1287 ه.ق)‌ ادیب لبنانی، شصت مقامه در تقلید از حریری نوشته که اطّلاع وسیع و عمیق نویسنده را از لغت و صنایع بلاغی نشان میدهد و از نمایش واقعیّات اجتماعی معاصرش به کلّی خالی است و صرفاً هدف تعلیمی دارد. (ذکاوتی قراگزلو، 1364، 74)
سرقسطی تنها مؤلفی است که از تمام فنون حریری تقلید نمود. او پنجاه مقامه خود به نام المقامات اللزومیه را با موضوع قصه گدایان و نیرنگ، و با دو قهرمان خیالی، یعنی راوی و گدا، به سبک و سیاق حریری نوشت. کتاب او چه به لحاظ مضمون داستانها و چه به لحاظ اسلوب، بر منوال مقامات حریری نوشته شده است. (http/webs.ono.com)

3-26 مقامات حریری و ادب اروپایی
مقامات حریری در ادب اروپایی و فرهنگ ادبی و قصهنویسی غربی نیز اثرگذار بوده و بارها به زبانهای خارجی ترجمه و چاپ شده است. دکتر غنیمی در اثر خود چنین میگوید: “مقامات حریری در قرن 12 میلادی توسط سالمون بن زقبیل7 و سپس به وسیله الخریزی به عبری ترجمه شد و در سال 1205 م. منتشر گردید. این کتاب در میان عبری زبانان و مسیحیان اسپانیا رایج بود و آن را به زبانهای خود ترجمه کردند. بنابراین مقامات حریری در ادبیات عربی اندلس از مقبولیت بسیار خوبی برخوردار شد و به نظر دور مینماید که نویسندگان اسپانیایی از این کتاب معروف، بی اطلاع بوده باشند. همین رابطه تاریخی است که وجوه تشابه بین مقامات اسلامی و قصههای ماجراجویی ادبیات اروپایی را تفسیر میکند.” (غنیمی، 1373، 279-280)
این اثر وزین بارها به زبان اروپایی چاپ و ترجمه شده است. از جمله در سال 1767م. به وسیله لئونارد چاپلو8 به زبان انگلیسی ترجمه شد و کوسّن دو پرسوال9 در سال 1819م. و مارسل دویک10 به سال 1870م. آن را به زبان فرانسوی برگرداندند. (حکیمی، بیتا، 212)

3-27 آثار حریری
* دره الغواص فی أوهام الخواص: کتابی است در لغات و تعبیرات غلطی که در زبان عربی زمان حریری رایج بوده است. گزیدهای از این کتاب را نخستین بار دوساسی در کتاب منتخبات دستوری با ترجمهی فرانسوی در سال 1928 در پاریس منتشر کرد و سپس متن کامل آن را هنریش توربکه در سال 1871 در لایپزیک منتشر کرد. بر این کتاب شروح و حواشی مختلفی نوشتهاند که از آن جمله شرح شهاب الدین خفاجی است که در 1299 هجری در استانبول چاپ شده است و دیگر شرح شیخ محمود الالوسی است بنام کشفالغره که در سال 1301 ه. در دمشق چاپ شده است.
* ملحه الاعراب: ارجوزه ای است در نحو که حریری به درخواست ابنالتلمیذ (466-560) آنرا به نظم درآورد و خود شرحی برآن نوشت؛ و دیگران هم بر آن شروحی نوشتهاند.
* دیوان: حریری دارای دیوان شعری هم بوده است که ظاهرا باقی نمانده است، ولی نمونههایی از اشعارش را (جز آنچه در مقامات هست) در منابع شرح حال او خصوصا در معجم الادباء میتوان یافت.
* الفرق بین الضاد و الظاء: که نسخهای از آن در کتابخانه برلین موجود است.
* رسائل: برخی از نامههای حریری را یاقوت حموی در معجم الادبا و برخی را عماد الدین اصفهانی در خریده نقل کردهاند. رسائل حریری نمونههای است از نثر مصنوع و متکلف که در عصر
او نشانهی ذوق و بلاغت به شمار میرفته است و بارزترین نمونه تکلف آنها دو نامه “سینیه” و “شینیه” است که در یکی همه کلمات حرف سین دارد و در دیگری حرف شین. (خطیبی، 1366، 565)

3-28 بدیع الزمان همدانی
حدود سی و هفت سال پس از مرگ ابن درید، در 358 ق در شهر همدان، ابوالفضل احمد بن حسین یحیی همدانی مشهور به بدیع الزمان همدانی دیده به جهان گشود. اینکه برخی از مورخان، ابن درید را استاد بدیع الزمان دانستهاند؛ به نظر میرسد به واسطه بهرهگیری بدیع از آثار ابن درید باشد وگرنه تولد بدیع الزمان سی و اند سال بعد از فوت ابن درید روی داده و با این استناد، بدیع الزمان نمیتوانسته در محضر ابن درید به شاگردی بنشیند. لغت را از ابن فارس لغوی مشهور آموخت. سپس به ری و گرگان و نیشابور سفر کرده و در این مدت با نویسندهها و شاعران زیادی برخورد کرده و تجربه اندوخته است. (ذکاوتی قراگوزلو، 1364، 23 و 25)
بالأخره در هرات اقامت گزید و به دامادی ابو علی حسین بن محمد الخشنامی در آمد و از آن پس سامانی گرفت. و در سال 398 ق هنوز به چهل سالگی نرسیده بود که وفات یافت. او در حافظه و هوش و سرعت انتقال و نیروی بدیهه، نابغه بود. (الفاخوری، 1381، 538)
مقامات بدیع الزمان، افسانههایی است که غالبا پهلوان آن روایات، ابوالفتح اسکندری، مخلوق فکر خود بدیع الزمان، و راوی وی عیسی بن هشام است که او نیز خیالی است و لطایف و شاهکارهای این مرد، در عباراتی لطیف و زیبا و آراسته، مایه عبرت و شگفتی و شادی شنوندگان و خوانندگان شده است. از دیگر خصوصیات کار بدیع الزمان آن است که حوادث داستانهایش اغلب در محیطهای متمدن شهری میگذرد و داستانهایش طرح و توطئه و گرهگشایی دارد؛ و صرفا هدفش عرضه لغات و کاربرد اصطلاحات و به رشته کشیدن مشتی مفردات نیست. (ذکاوتی قراگوزلو، 1364، 31 و 32)

3-29 سیر مقامه نویسی پس از بدیع الزمان
روش بدیع الزمان به سرعت مورد توجه نویسندگان قرار گرفت و راهی نو در ادبیات عربی گشود؛ به گونهای که در فاصله بین قرن پنجم تا اواسط قرن چهاردهم حدود هشتاد نویسنده، به زبان عربی و زبانهای دیگر مقامه نوشتند که در همه آنها خطوط اساسی و ترسیمی بدیع الزمان در قالب مقامهنویسی رعایت گردید و در واقع آنان همگی، به نوعی از بدیع الزمان تقلید کردند. به تدریج، در عین آنکه مقامهنویسی مورد استقبال نویسندگان عجم و عرب قرار میگرفت با تغییر ماهیت و شغل قهرمانان اصلی آن، از گدایی به مشاغل دیگر، تغییر محتوایی چشمگیری در مقامهنویسی پدید آمد و ادیبانی چون ابوطاهر اشترکونی از اسپانیا، قاضی حمیدالدین از ایران، ابومحمد قاسم بن عثمان حریری از عراق، ناصیف یازجی از لبنان، عبدالله پاشا فکری از مصر، ابراهیم بن محمد المهدوی از عربستان، محمدبن عفیف الدین التلمسانی از سوریه و … مقاماتی به رشته تحریر درآوردند. (کامور بخشایش، جواد، 1388)

3-30 حریری و مقایسه وی با بدیع الزّمان
در مورد حریری و مقایسه وی با بدیع الزّمان همدانی میتوان گفت که وی در آفریدن قهرمانش از محیط خارج الهام نگرفته بلکه از بدیع الزّمان الهام گرفته است. و خود در صدر مقاماتش به آن اعتراف میکند. البتّه حریری با آنکه خواسته قدم به قدم از بدیع الزّمان پیروی کند و ظاهراً تمام چشمههای بدیعالزّمان را به کار

می کند. به طور کلی براوردها نشان می دهند که توسعه مالی در کاهش نوسانات رشد صنایع وابسته به نقدینگی بالا تاثیر گذار است و در مقابل نوسانات توسعه مالی نیز موجب افزایش نوسانات رشد صنایع می شود.
این مطالعه نشان داد که توسعه مالی یکی از عوامل ایجاد نوسانات در رشد صنایع است اما نکته ای که در این مطالعه قابل تامل است آن است که قدر مطلق ضریب براوردی معادله (3-1) در رابطه با توسعه بخش بانکی این مطالعه، نسبت به مطالعه تجربی راداتز (2006) که ضریب براوردی معادل با 0.492 و یا مطالعه انجام شده توسط هوانگ و همکاران (b2014) که ضریبی معادل با 0.694 را بدست آوردند بسیار بزرگتر است که نشان می دهد توسعه بخش بانکی در ایران تاثیر بسزایی در رشد صنایع و کاهش نوسانات رشد صنایع بازی
می کند در واقع بانک ها اثر تعدیل کننده ای را بر نوسانات دارند اما با مقایسه ضرایب توسعه مالی و نوسانات توسعه مالی، می توان نتیجه گرفت که نوسانات توسعه مالی بخصوص در بخش بانکی (نسبت به توسعه مالی) تاثیر چشم گیری بر نوسانات رشد صنایع داشته اند که این خود اهمیت بخش بانکی و بخصوص سیاست های بخش بانکی را مورد توجه قرار می دهد.
علاوه بر آن، به منظور بررسی استواری نتایج بدست آمده در مورد این دو فرضیه، استواری تخمین های انجام شده با استفاده از دو شاخص دیگر اندازه گیری نقدینگی مورد نیاز شرکت ها صورت گرفت که نتایج آن در جدول (4-10) ارائه شده است که علامت نتایج مانند براورد جدول ( 4-8) می باشد که در واقع تایید کننده نتیجه گیری ماست که توسعه بخش بانکی در کاهش نوسانات رشد صنایع موثر و در مقابل آن نوسانات توسعه بخش بانکی موجب افزایش نوسانات رشد صنایع می گردد.

حساسیت، نشان دادند که این یافته ها استوار هستند.
یه و همکاران (2013)61 در مطالعه نشان دادند که ساختار مالی با هر دو رشد اقتصادی و نوسانات به طور قابل توجهی مرتبط است. نتایج نشان داده است که به طور طبیعی، رابطه مثبت است و نشان می دهد که کشورها ی مبتنی بر بازار از رشد سریع تری در اقتصاد برخوردارند اما در بلند مدت از نوسانات اقتصادی رنج
می برند. بر این اساس، آن ها با توجه به شواهد موجود، نتیجه گرفتند که معماری سیستم مالی اقتصاد برای عملکرد بخش واقعی مهم است. آن ها در این مطالعه از داده های 40 کشور در دوره زمانی 1960 تا 2009 استفاده کرده اند. در مطالعه توسط هوانگ و همکاران (2014)62، به منظور تکمیل کار سترل و گامبر (2001) و راداتز (2006)، بررسی کردند که ایا ساختار بانکی، توسعه مالی را ایجاد و هر گونه اثری بر نوسان رشد صنعت اعمال می کند. نتایج آن ها نشان داد که تراکم بانک، نوسان رشد صنعت را بزرگ تر می کند اما نوسان بخش هایی که نیاز بیشتری به نقدینگی خارجی دارند را کاهش می دهد. هوانگ و همکاران (2014)63 در مقاله ای با عنوان “ایا نوسان توسعه مالی بر نوسان رشد صنعت تاثیر گذار است؟ ” با استفاده از کار راداتز (2006) نشان دادند که 1) شواهد بسیاری این دیدگاه را که نوسانات صنایعی که نیاز به نقدینگی بیشتر دارند توسط نوسانات توسعه مالی افزایش می یابد را پشتیبانی می کنند. 2) اثر مثبت نوسانات مالی بر نوسانات صنعت اساسا از طریق افزایش رشد ارزش افزوده هر شرکت و تعداد شرکت ها ایجاد می شود. 3) هر دوی نوسانات بخش بانک و بازار همبستگی مثبت با نوسانات بالای رشد صنایع دارد که این در تضاد با مطالعاتی است که نشان می دهد عموما ساختار مالی موضوع مهمی نیست.
همان طور که ادبیات تجربی در دسترس نشان می دهد، با وجود مطالعات گسترده در این زمینه، مطالعه ای پیرامون چگونگی اثر گذاری نوسانات توسعه مالی بر نوسانات رشد بخش صنعت ایران در داخل یا خارج از کشور صورت نگرفته است.
2-6- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق
عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی ایران به دفعات از سوی محققین مورد مطالعه قرار گرفته است. اما آنچه که کمتر به آن توجه شده است فاکتورهای تاثیر گذار برنوسانات رشد صنایع است. لذا جدید بودن وجنبه نوآوری این مطالعه توجه به مقوله ارتباط میان توسعه بخش مالی و نوسانات رشد صنایع در ایران می باشد.
2-7- وضعیت نظام مالی ایران
با توجه به نیاز بخش صنعتی به تأمین منابع مالی برای بلند مدت، بازارهای مالی به ویژه بازار سرمایه
می تواند نقش اساسی برای افزایش تولیدات صنعتی برعهده داشته باشد. مالکیت بخش دولتی و گستره ی فعالیت های این بخش موضوع مهم اثرگذار بر بازارهای مالی ایران و شکل گیری بخش صنعتی است. منابع سرمایه گذاری بخش صنعتی ارتباط مستقیمی با بازارهای مالی تأمین کننده وجوه مورد نیاز سرمایه گذاری دارد. ارتباط بین بخش صنعت و بازارهای مالی شامل ارتباط متقابل محیط مالی و بخش صنعت است. محیط مالی اثرگذاری متغیرهای کلان مالی را نشان می دهد که علاوه بر اثرپذیری از متغیر های کلان اقتصادی مانند نرخ تورم، نرخ ارز، سیاست های پولی و مالی تحت تأ ثیر خط مشی عمو می، قوانین و مقررات مربوط به تأمین مالی کشور است .همچنین مسیرهای ارتباطی بخش مالی و بخش صنعتی را می توان به وسیله خدمات واسطه ها و نهادهای مالی، سیاست های اعتباری و بازار سر مایه تبیین نمود. طی دهه های گذشته همواره بانک ها در راستای سیاست های دولت، بخشی از سپرده های جذب شده در قالب تبصره های تکلیفی ارائه می کردند که بر تخصیص منابع مالی در بخش صنعتی اثر داشته است. تجمیع در تسهیلات تکلیفی علاوه بر شفاف سازی چگونگی توزیع اعتبارات فوق، سبب گردید که در برنامه سوم توسعه به طور متوسط سالانه مانده این تسهیلات نسبت به ارقام مصوب 1378 سالانه10 درصد کاهش و در برنامه چهارم نیز مانده تسهیلات فوق نسبت به ارقام مصوب سال 1383 به طور متوسط سالانه 20 % کاهش یابد. از شیوه های دیگر هدایت اعتبارات به سوی بخش های مختلف اقتصادی تعیین نرخ سود تسهیلات برای این بخش ها بوده است. این نرخ ها بر چگونگی تخصیص منابع مالی و متغیرهای کلان اقتصادی اثرگذار است. به طوری که پایین تر بودن نرخ سود واقعی سپرده ها نسبت به نرخ تورم بر کاهش انگیزه سپرده گذاران اثر می گذارد و می تواند از جانب دریافت کنندگان تسهیلات به دلیل پایین بودن نرخ تسهیلات نسبت به نرخ تورم موجب تشدید تقاضا برای وجوه شود. از زنجیر های دیگر ارتباطی بین بازار سرمایه و بخش صنعتی در چارچوب فعالیت های بازار بورس قابل تبیین است.
به طور کلی، بازار مالی در ایران به دو بخش عمده بازار سرمایه و بازار پول تقسیم می شود. بازار سرمایه به نوبه خود به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می شود. در بازار اولیه تشکیل سرمایه صورت می گیرد و سهام منتشر شده برای اولین بار معامله می شود. در بازار ثانویه اوراق بهاداری که در بازار اولیه فروخته شده بود مورد داد و ستد قرار می گیرد. اما بازار پول شامل نهادهای متعدد پولی می باشد. در کشورهای در حال توسعه، بانک ها مهم ترین بخش بازار پول را تشکیل می دهند. در نظام های مالی که بر پایه بازار سرمایه و اوراق بهادار هستند؛ پس اندازکنندگان منابع مالی خود را از راه خرید انواع اوراق تجاری به واحدهای متقاضی منابع مالی ارائه می کنند. این شیوه به سرمایه گذاری مستقیم نیز موسوم است اما در روشی که بازار پول و بانک ها مجری نظام مالی هستند؛ پس اندازکنندگان به واسطه موسسا
ت
پولی اقدام به ارائه تسهیلات به بخش های خصوصی و عمومی می کنند. این شیوه به سرمایه گذاری غیرمستقیم نیز موسوم است. یک مرور اجمالی به وضعیت بازار بورس اوراق بهادار در ایران و مقایسه آن با نقش بانک ها، بر بانک پایه بودن نظام مالی ایران صحه می گذارد. نمودار (2-1) نشان می دهد که دارایی بانک ها نسبت به ارزش معاملات بورس سهم بیشتری را در تولید ناخالص داخلی دارند.

شکل2-1. مقایسه نقش بانک ها و بازار سهام در نظام مالی ایران
منبع: بانک مرکزی

در ادامه شاخص های توسعه مالی از منظر بخش بانکی و بازار سهام و هم چنین ارزش افزوده کل تولیدی کشور در قالب نمودار بصورت مجزا نشان داده می شود.

شکل 2-2. مانده تسهیلات نظام بانکی به بخش خصوصی تقسیم بر GDP
منبع: بانک مرکزی

شکل 2-3. حجم نقدینگی تقسیم بر GDP
منبع: بانک مرکزی

شکل2-4. ارزش معاملات بورس تقسیم بر GDP
منبع: بانک مرکزی

شکل2-5. سهم ارزش افزوده صنعت از کل ارزش افزوده تولیدی بر GDP
منبع: بانک مرکزی

2-8- خلاصه فصل
در این فصل ادبیات مربوط به توسعه مالی و اثرات آن بر رشد و نوسانات رشد و پیشینه فعالیت های صورت گرفته دراین زمینه مورد مطالعه قرار گرفت تا چگونگی ورود مقوله نوسان توسعه مالی به نوسان رشد صنعت شفاف گردد. همچنین در فصل آتی روش و نوع مدل اقتصادی سنجی که قادر به بررسی رابطه همبستگی بین متغیرهای توسعه مالی و نوسانات توسعه مالی و نوسان رشد صنایع را داشته باشد ارائه
می گردد.

فصل سوم

روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه
دستیابی به هدف‌های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد شد، مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر یکی از مشخصه‌هایی که تعیین کننده‌ی اعتبار و ارزش یک فعالیت تحقیقاتی می‌باشد، روش و ابزاری است که محقق در انجام پژوهش خود در پیش گرفته است. اتخاذ روش پژوهش مناسب علاوه بر اینکه محقق را در رسیدن به نتیجه های محکم‌تر و قابل اتکاتر یاری می‌دهد، روند پیشرفت پژوهش را بسیار تسهیل می‌نماید. در این فصل چگونگی انجام تحقیق جهت رسیدن به اهداف مطالعه بیان می‌گردد. بدین جهت مطالب این فصل در سه قسمت ساختار مدل، برآورد مدل و روش های همجمعی به صورت زیر ارائه می‌گردد. در قسمت ساختار مدل تحقیق به بررسی مدل و تعریف متغیرها و خصوصیات این مطالعه از نظر جامعه و نمونه آماری، نوع داده‌ها، روش جمع‌آوری داده‌ها و متغیرها مورد استفاده بیان می‌گردد. همچنین در قسمت مدل تحقیق با توجه به اهداف تحقیق و متغیرهای مورد استفاده معادله‌ای که توانایی تشریح رابطه بین متغیر وابسته با متغیرهای مستقل را داشته باشد ارائه می‌گردد و در نهایت با توجه به ویژگی‌های مدل و داده‌های مورد استفاده نحوه برآورد و تخمین ضرایب بیان می‌گردد.
3-2- ساختار مدل
ما این فرضیه که ایا توسعه مالی می تواند در کاهش نوسان صنایعی که نیازمند نقدینگی زیاد هستند موثر باشد، را با استفاده از داده های ایران مورد بررسی قرار می دهیم. برای انجام این کار ما از رگرسیون ارائه شده توسط راداتز (2006) و هوانگ و همکارانش (b2014) استفاده نمودیم که نوسان صنایع (اندازه گیری شده با انحراف استاندارد ارزش افزوده) را در تعامل با صنایع نیازمند به نقدینگی بالا و توسعه مالی کشور
(محاسبه شده بوسیله سطح اعتبار خصوصی به تولید ناخالص داخلی) مورد بررسی قرار می دهیم.
(3-1)
در این معامله نشان دهنده انحراف استاندارد رشد ارزش افزوده واقعی صنعت است و مقدار ثابت معادله و اندازه گیری میزان نقدینگی مورد نیاز صنعت بوسیله متغیر نشان داده شده است، اندازه توسعه مالی کشور می باشد و نشان دهنده نوسان توسعه مالی کشور است، مجموعه ای از عوامل اضافی تعیین کننده نوسانات است و خطای تصادفی است. و پارامترهای مورد نظر برای براورد هستند. در وقع این دو پارامتر اثر تعامل بین توسعه مالی و نوسانات ناشی از آن و نقدینگی را، بر روی نوسانات رشد بخش صنعت نشان می دهد. به عبارتی می توان گفت که اگر توسعه مالی به سمت کاهش نسبتا بزرگی در نوسانات بخش وابسته به نقدینگی بالا هدایت کند بنابراین این پارامتر منفی و معنی دار خواهد بود.
راداتز (2006)64 این پارامتر را منفی بدست آورد که موید این نظریه است که توسعه مالی نوسانات صنایع وابسته به نقدینگی بالا را کاهش می دهد.
(3-2)
معادله (3-2) مشابه با معادله (3-1) می باشد اما با این تفاوت که نشان دهنده توسعه بازار سرمایه می باشد. در معادله (3-2) پارامتر نشان دهنده اثر تعامل توسعه بازار سرمایه و نقدینگی، بر روی نوسانات است که در صورت منفی و معنا دار بودن این پارامتر، می توان نتیجه گرفت که توسعه بازار سرمایه موجب کاهش نسبتا بزرگ نوسانات بخش صنعت وابسته به نقدینگی بالا، خواهد شد. لاریان (2006) و راداتز (2006) استدلال می کنندکه عملکرد خوب بازار سرمایه می تواند نقدینگی مورد نیاز را به منظور هموار نمودن نوسانات فروش و موجودی شرکت ها و رشد ارزش افزوده صنایع، فراهم نماید. بنابراین انتظار می رود پارامتر منفی و معنی دار باشد (هوانگ و همکارانش،b 2014)65.
3-2-1- معرفی متغیرها
در ادامه متغیرهایی که در این مطالعه مورد بررس
ی قرار میگیرد اعم از متغیر وابسته و متغیرهای مستقل به صورت زیر تشریح میگردد:
3-2-1-1- اندازه گیری نقدینگی، توسعه مالی و نوسانات
3-2-1-1-1- نقدینگی
اندازه گیری نقدینگی مورد نیاز شرکت ها با استفاده از داده های ترازنامه و صورت سود و زیان ارائه شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار محاسبه شده است. صورت های مالی به طور مستقیم اطلاعاتی در مورد نیاز شرکت به نقدینگی به منظور انجام فعالیت های خود را ارائه نداده است و تنها مفاهیمی اقتصادی مربوط به سرمایه در گردش در این صورت ها وجود دارد. از این رو ما برای اندازه گیری این متغیرها به طور غیر مستقیم، مطابق با کار راجان و زینگلاس (1996) و راداتز (2006)، پنج شاخص اندازه گیری را معرفی
می کنیم که به علت عدم در دسترس بودن داده یکی از شاخص ها، در این مطالعه ما تنها از چهار شاخص استفاده کردیم.
به منظور اندازه گیری نقدینگی مورد نیاز صنایع ما از روش راجان و زینگلاس (1996) و راداتز (2006) استفاده نمودیم. استفاده از این روش ها نیاز به این فرض دارد که، برخی از صنایع به دلیل تکنولوژی، نیاز بیشتری به سرمایه در گردش دارند. در واقع این فرض را این طور می توان توجیه نمود که اختلاف در تمام صنایع در طول مدت تولید و نحوه عمل آن ها (تولید دسته ای در مقابل تولید پیوسته) که به احتمال زیاد به مسئله فن اوری اشاره دارد، در مورد استفاده شرکت ها از سرمایه در گردش تاثیر گذار است.
اولین شاخص به منظور اندازه گیری نیاز نقدینگی شرکت، نسبت موجودی کالا و مواد به فروش است که نشان دهنده سهمی از فروش است که برای تامین مالی موجودی کالا و مواد، سرمایه گذاری می شود. در واقع بالا بودن این نسبت نشان می دهد که بخش کوچکی از سرمایه گذاری در موجودی بوسیله منافع داخلی تامین می شود و بنابراین شرکت نیاز به سطح بالایی از تامین نقدینگی خارجی دارد (هوانگ و همکاران، b2014 ؛ راداتز، 2006). در میان اجزای سرمایه در گردش ، موجودی برای محاسبه جنبه های تکنولوژی نیاز شرکت به نقدینگی، مناسب است چرا که بدلیل زمان بر بودن تولید کالاها، شرکت ها به سرمایه در گردش نیاز دارند و این منطقی است که فرایند طولانی تر تولید به مقدار بیشتری از موجودی نیاز دارد. اهمیت دیگر تعین سطح موجودی وجود عدم اطمینان در میزان تقاضا است. با این تفسیر، نه تنها اهمیت نسبی موجودی برای تعیین سطح نیاز به نقدینگی یک بخش محاسبه می شود بلکه برای محاسبه نوسانات این نیاز نیز به کار می رود (راداتز، 2006).
دومین شاخص برای اندازه گیری سطح نیاز به نقدینگی چرخه تبدیل وجه نقد66 (CCC) است که به صورت مجموع متوسط موجودی دوره و متوسط حساب دریافتنی دوره منهای متوسط حساب پرداختنی دوره تعریف می شود (راجان و زینگلاس، 1996؛ هوانگ و همکاران،b 2014؛ صمدی و ایمنی، 1392). که با توجه به کار راداتز (2006) و صمدی و ایمنی (1392) ما این نسبت را به صورت زیر محاسبه نمودیم.

(3-3)
سایت Investopediaتوضیح می دهد که این نسبت مدت زمان را بر حسب روز بیان می کند که شرکت
می تواند منابع ورودی را به جریان نقد تبدیل کند. در واقع بیانگر این نکته است که هر چه این دوره زمانی کوتاه تر باشد باعث سوداوری شرکت می شود. سومین شاخص اندازه گیری نقدینگی نسبت هزینه نیروی کار به فروش است که نشان دهنده توانایی

درصد سطوح ساخته شده در شهر اهواز در شرایطی که خاک پوشش غالب پیکسل‌های مخلوط نباشد و پیکسل‌های مخلوط سطوح ساخته شده و پوشش گیاهی وآب بیشتر در نظر گرفته شده است.

شکل ‏5-40- رابطه بین دمای سطح و درصد سطوح ساخته شده در شهر اهواز در شرایطی که پوشش گیاهی پوشش غالب پیکسل‌های مخلوط نباشد و پیکسل‌های مخلوط سطوح ساخته شده و خاک و آب بیشتر در نظر گرفته شده است.

در سلول‌های مخلوطی که پوشش غالب در درصد‌های پایین سطوح ساخته شده، پوشش گیاهی است، افزایش و جایگزینی سطوح ساخته شده به جای پوشش گیاهی سبب افزایش دما (شکل 5-42) و در سلول‌های مخلوطی که پوشش غالب در درصد‌های پایین سطوح ساخته شده خاک است افزایش و جایگزینی سطوح ساخته شده به جای خاک لخت با کاهش و یا عدم تغییر در دمای سطح همراه است(شکل 5-43) دلیل این امر میانگین پایین‌تر و نزدیک دمای سطوح ساخته شده نسبت به زمین‌های بایر‌ و میانگین بالاتر سطوح ساخته شده نسبت به پوشش گیاهی می‌باشد.(جدول 5-1) همانگونه که در جدول 5-1 مشاهده می‌شود خاک لخت بیشترین دمای سطح را در تمام شهرها و پس از آن سطوح ساخته دارای دمای بیشتر نسبت به پوشش گیاهی و پوشش گیاهی دارای کمترین میانگین دمای سطح بود. تفاوت میانگین سطوح ساخته شده و خاک کمتر از تفاوت این سطوح با پوشش گیاهی است. لذا با جایگزینی سطوح ساخته شده به جای پوشش گیاهی تاثیر بیشتری نسبت به جایگزینی سطوح ساخته شده به جای خاک را نشان می‌دهد. با توجه به شرایط مشابه سلول‌های مختلط در شهرهای دیگر هم این موارد مورد بررسی قرار گرفت.

جدول ‏5-2-میانگین دمای پوشش‌های مختلف در شهرهای مورد مطالعه
نام شهر
میانگین دمای پوشش گیاهی
میانگین‌دمای‌خاک
میانگین‌دمای‌سطوح ساخته شده
اهواز
47.571
52.368
51.2961
تهران
40.601
47.359
45.6571
اصفهان
39.631
48.821
44.167
مشهد
42.456
48.669
46.322
تبریز
41.524
46.554
44.095

شکل ‏5-41- رابطه بین دمای سطح و درصد پوشش گیاهی در شهر اصفهان

موجبات افزایش دما را به همراه دارد و اثر دره ای نامیده می شود. مقدار تابش های خورشیدی رسیده به دره های شهری بستگی دارد به ارتفاع ساختمان ها و جهت دره ها. این ساختار هندسه سه بعدی شهرها تایش را در سطح زمین به دام میاندازد و بنابراین تابش طول موج بلند از دست رفته را دوباره جذب می کند و نتیجه آن ذخیره انرژی زیادی در شهر در طول روز و نشر تدریجی آن به بیرون در طی شب می باشد (شکل 3-6). یکی دیگر از اثرات ساختمان ها جلوگیری از حرکت باد است که از خنک شدن هوا توسط فرایند همرفت جلوگیری می کند.

شکل ‏3-2فاکتور دید آسمان(SVF) توسط ساختمان‌های شهر محدود می‌شود. حداکثر میزان SVF، 1 است که در مناطق باز اتفاق می‌افتد.

فعالیت های صنعتی محلی به خاطر اتلاف انرژی و تولید دی اکسید کربن و دیگر گازها موجب گرم شدن هوا می شوند.
3-5-5- جزایر حرارتی شهری و تغییرات اقلیم
می توان گفت که جزایر حرارتی شهری ها نشان دهنده پر اهمیت ترین شکل تغییرات اقلیمی آنتروپوژنیک برگشت ناپذیر، نه تنها در مقیاس محلی، بلکه منطقه ای و حتی در مقیاس جهانی هستند (Arnfield, 2003).
شرایط سطح، طبیعی یا مصنوعی بودن در بودجه متفاوت انرژی اتمسفر مهمترین نقش را دارد، و با تغییر این شرایط انسان ها ناخواسته روی خصوصیات اتمسفر تاثیر می گذارند (Chandler, 1976). این موضوع به ویژه در زمان حرکت در لایه های مرزی سطح صحت دارد و خصوصیات هوا به دقت توسط طبیعت سطح زمین کنترل می شود. بنابراین تغییرات در چشم
انداز به صورت زنجیره ای به هم پیوسته ای اقلیم را در مقیاس محلی (میکرو)، مزو، و حتی در مقیاس ماکرو متاثر می کند (Terjung, 1976). گفته شده است که گرم شدن جهانی ممکن است به گازهای گلخانه ای مربوط نباشد بلکه اثر جزایر حرارتی شهری که با افزایش شهری شدن مناطق ایجاد شده است مسبب آن باشد (Hudson, 1996). اگرچه ادعای Hudson ممکن است اغراق باشد اما افزایش میزان دمای منطقه ای و جهانی طی 100 سال گذشته می تواند به گرم شدن های ناشی از توسعه شهرها نسبت داده شود (Balling, 1992).
اگرچه اثر جزایر حرارتی شهری در مقیاس منطقه ای و جهانی بسیار قابل توجه است و در خور مطالعات بیشتر است این مطالعه تنها به اثر تغییرات کاربری زمین در مقیاس محلی روی جزایر حرارتی شهری تهران می پردازد.
3-5-6- پی آمدهای جزایر حرارتی شهری
محاسبات و شبیه سازی ها اثر وسیع جزایر حرارتی شهری را روی سلامتی، مصرف انرژی و اقتصاد شهرها نشان داده اند. برخی از این اثرات در زیر فهرست شده اند:
* بحران حرارتی: بحران حرارتی جزایر حرارتی در دراز مدت رو به افزایش است.
* نسبت شکل گیری آلوده کننده های هوا: نکته مهمی که در شبیه سازی ها و اندازه گیری ها در نظر گرفته شده است، این است که میزان دما با افزایش تابش خورشید، تسریع ساخت ازن، اکسید نیتروژن و مه دود فتوشیمیایی افزایش می یابد.
* افزایش خطر سلامتی: تمرکز بیشتر مه دود که با افزایش دما همراه است، پی آمد های پزشکی را بدتر می کند مانند گرمازدگی، مشکلات تنفسی و حتی بیماری های قلبی عروقی می شود.
* مصرف بیشتر انرژی برای دستگاه های تهویه: گرمای بیشتر موجب تکیه بیشتر به دستگاه های خنک کننده می شود.
* سرمایه گذاری افزوده در ظرفیت تولید برق: نیاز به امکانات بیشتر برای تولید این برق را به همراه دارد.
همان طور که افزایش دما این نتایج را در پی دارد کاهش دما موجب کاهش این اثرات می شود. که بیانگر مزایای تخفیف جزایر حرارتی شهری و توجیه مقابله با آن است.
3-6- خوشه بندی1
3-6-1- خوشه بندی
خوشه‌بندی را می‌توان به عنوان مهمترین مسئله در یادگیری بدون نظارت در نظر گرفت. خوشه‌بندی با یافتن یک ساختار درون یک مجموعه از داده‌های بدون برچسب درگیر است. خوشه‌ به مجموعه‌ای از داده‌ها گفته می‌شود که به هم شباهت داشته باشند. در خوشه‌بندی سعی می‌شود تا دادهها به خوشه‌هایی تقسیم شوند که شباهت بین داده‌های درون هر خوشه حداکثر و شباهت بین داده‌های درون خوشه‌های متفاوت حداقل شود. به منظور برآورد این رابطه شباهت نیاز به یک سری معیارهای شباهت است. تا کنون معیارهای شباهت بسیاری ارائه شده اندولی معمولترین آنها محاسبه فاصه پیکسل ها در فضای چندطیفی است(ریچاردز، 1995)

شکل ‏3-3خوشه بندی با معیار فاصله به عنوان عدم شباهت
در این شکل نمونه‌ای از اعمال خوشه‌بندی روی یک مجموعه از داده‌ها مشخص شده است که از معیار فاصله 7به عنوان عدم شباهت 2 بین داده‌ها استفاده شده است.
3-6-2- روش‌های خوشه‌بندی
روش‌های خوشه‌بندی را می‌توان از چندین جنبه تقسیم‌بندی کرد:1-خوشه‌بندی انحصاری یا سخت 83و خوشه‌بندی با هم‌پوشی یا نرم24. در روش خوشه‌بندی انحصاری پس از خوشه‌بندی هر داده دقیقأ به یک خوشه تعلق می‌گیرد مانند روش خوشه‌بندیK-Means . ولی در خوشه‌بندی با همپوشی پس از خوشه‌بندی به هر داده یک درجه تعلق بازاء هر خوشه نسبت داده می‌شود. به عبارتی یک داده می‌تواند با نسبتهای متفاوتی به چندین خوشه تعلق داشته باشد. نمونه‌ای از آن خوشه‌بندی فازی1 است. 2-خوشه‌بندی سلسله مراتبی2 و خوشه‌بندی مسطح3.در روش خوشه بندی سلسله مراتبی، به خوشه‌های نهایی بر اساس ویژگی آنها ساختاری سلسله‌ مراتبی نسبت داده می‌شود. مانند روش Single Link. ولی در خوشه‌بندی مسطح تمامی خوشه‌های نهایی در یک سطح هستند مانند K-Means. به ساختار سلسله مراتبی حاصل از روشهای خوشه‌بندی سلسله مراتبی دندروگرام4 گفته می‌شود.
با تو
ج
ه با اینکه روش‌های خوشه‌بندی سلسله مراتبی اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری تولید می‌کنند برای تحلیل داده‌های با جزئیات پیشنهاد می‌شوند ولی از طرفی چون پیچیدگی محاسباتی بالایی دارند برای مجموعه داده‌های بزرگ روش‌های خوشه‌بندی مسطح پیشنهاد می‌شوند.
3-6-3- تحلیل نقاط بحرانی5 گتیس-اورد6
ابزار تجزیه و تحلیل نقاط بحرانی آماره GI* گتیس-اورد را برای هر یک از عارضه های موجود در یک مجموعه داده محاسبه می کند.نمرات-z حاصل و ارزش های p به شما می گوید که عارضه های با ارزش بالا و یا پایین دارای خوشه بندی مکانی هستند. این ابزاربا در نظر گرفتن هر عارضه در قالب عارضه‌های در برگیرنده‌اش عمل می‌کند.عارضه‌ای با ارزش بالا ممکن است به معنی نقطه بحرانی نباشد. برای اینکه یک عارضه به طور معنی دار نقطه بحرانی باشد، عارضه علاوه بر دارا بودن مقادیر بالا باید توسط عارضه های دارای ارزش پایین‌تر نیز احاطه شده باشد. مجموع محلی برای هر یک از عوارض و همسایگان آن با مجموع تمام عوارض مقایسه می شود. هنگامی که مجموع محلی بسیار متفاوت از مجموع محلی مورد انتظار ، و این تفاوت بیش از حد بزرگ می شود که نتیجه احتمال تصادفی باشد، نتایج نمره-z معنی دار است. نحوه ی محاسبه آماره GI* در زیر آمده است:

(3-1)

که در آن xj مقدار عارضه‌ی j ام، wi,j وزن مکانی مابین عارضه i ام و j ام، n تعداد کل عوارض می‌باشد و:

آماره GI* برای هر یک از عارضه ها در مجموعه داده ها یک نمره-z تولید می کند. مقادیر بالاتر z نشانگر شدت بیشتر خوشه بندی با مقادیر بالاست(نقطه بحرانی). مقادیر پایین ترz نشانگر شدت بیشتر خوشه بندی با مقادیر پایین است.(نقطه سرد1)

فصل چهارم:

مواد و روشها
4- فصل چهارم: مواد و روش ها
4-1- مواد تحقیق
در این تحقیق از منابع داده مختلف شامل تولیدات سنجنده مودیس از جمله نقشه های دمای سطح زمین، شاخص پوشش گیاهی NDVI، تصاویر ETM+ و نقشه های نرم افزار گوگل ارث استفاده گردید. همچنین از نرم افزارهای مختلفی جهت تصحیح و آماده سازی داده ها و پیاده سازی تکنیک ها استفاده شد.
4-1-1- تصاویر مورد استفاده
برای این تحقیق از تولیدات حرارتی MOD11A2 و شاخص های پوشش گیاهی MOD13A2 ماهواره مودیس مربوط به فصل گرم و سرد سال در بازه ی زمانی سال های 2007 تا 2011 استفاده شد. محصول سطح 3 دمای سطح زمینMOD11A1 روزانه شاخص پوشش گیاهی MOD13A2 16 روزه دارای رزولوشن 1 کیلومتر به صورت گریدی از محصول روزانه دمای سطح زمین در سیستم مختصات سینوسوئیدال می باشند، که شامل 1200 سطر و 1200 ستون است. تفکیک مکانی دقیق این محصول 0.928 کیلومتر می باشد. دمای سطح زمین هشت روزه MOD11A2 میانگین هشت روزه محصول MOD11A1 و با قدرت تفکیک یکسان با این تولیدات است. همچنین از تصاویر سنجنده ETM+ ماهواره لندست 7 شهرهای مورد مطالعه مربوط به تاریخ 16 جولای 2011 استفاده شد.

جدول ‏4-1-داده‌های مورد استفاده در تحقیق
داده
نوع داده
تعداد و زمان
MOD11A2
تولیدات حرارتی 8 روزه سنجنده مودیس
60 تصویر مربوط به‌ 1ژانویه تا 1 آپریل 2007 تا 2011
60 تصویر مربوط به 1جولای تا 1 اکتبر 2007 تا 2011

MOD13A2
تولیدات شاخص‌های پوشش گیاهی 16 روزه سنجنده مودیس
30 تصویر مربوط به‌ 1ژانویه تا 1 آپریل 2007 تا 2011
30 تصویر مربوط به 1جولای تا 1 اکتبر 2007 تا 2011

تصویر لندست
تصویر سنجنده ETM+ لندست 7
5 تصویر مربوط به 16 جولای 2011
نقشه ایران
نقشه 1000000/1 سازمان زمین‌شناسی محدوده ایران
2011

4-1-2- داده های نقشه ای
نقشه ی محدوده کشور مورد استفاده در این تحقیق، نقشه تقسیمات استانی و مرزهای ایران تهیه شده توسط سازمان نقشه برداری، با مقیاس 1000000/1 جهت تصحیحات هندسی بوده است.
4-1-3- نرم افزارهای مورد استفاده
در این تحقیق علاوه بر نرم افزارهای عمومی OFFICE از نرم افزارهای مختلف پردازش تصویر و سیستم اطلاعات جغرافیایی شامل نرم افزارهای ARCGIS، ENVI 5، GOOGLE EARTH ،ERDAS IMAGINE 2013 و همچنین نرم افزار آماری GS+ استفاده شده است.

4-2- روش انجام تحقیق
مراحل انجام این تحقیق، تهیه و آماده سازی داده های مورد نیاز، روش های پردازش تصاویر، استخراج جزایر حرارتی و بررسی تغییرات مکانی آن در طول زمان مورد مطالعه، استخراج پوشش اراضی شهرها و در نهایت بررسی تاثیر هر یک از کاربری ها در تشکیل و تغییرات جزایر حرارتی می باشد. این مراحل در شکل 4-1 نمایش داده شده است.

شکل ‏4-1-مراحل انجام تحقیق

4-2-1- آماده سازی داده ها
4-2-1-1- هم‌مختصات سازی داده‌ها
سیستم مختصات تولیدات حرارتی و شاخص پوشش گیاهی سنجنده مودیس بعد از موزاییک شدن به لمبرت با پارامترهای بیان شده در جدول زیر تغییر داده شد.
جدول ‏4-2-پارامترهای سیستم مختصات لمبرت اعمال شده بر داده‌ها
0
False_Easting
0
False_Northing
54
Central_Meridian
30
Standard_Parallel_1
36
Standard_Parallel_2
24
Latitude_Of_Origin

4-2-1-2- ترکیب داده‌ها
به منظور ترکیب محصولات مودیس، تصاویر 8 روزه حرارتی و 16 روزه شاخص پوشش گیاهی با الگوریتم همپوشانی حداکثر9 همپوشانی شد،تا تصاویر ماکزیمم ماهانه حاصل شود. سپس با استفاده از ف
یلتر میانگین پیکسل های از دست رفته اصلاح شد. با طبقه بندی مجدد مقادیر جدید این پیکسل ها جدا شده و با ضرب در تصویر همپوشانی شده اصلی پیکسل های از دست رفته اصلاح شدند.
4-2-2- بررسی تغییرات مکانی-زمانی جزایر حرارتی
4-2-2-1- استخراج جزایر حرارتی
پس از انجام تصحیحات هندسی و داده‌ای ، محدوده‌ی مورد مطالعه هر شهر در تولیدات حرارتی و شاخص‌های گیاهی استخراج شد. با اجرای الگوریتم گتیس-اورد1 جزایر شهرها در فصل تابستان مربوط به سال های مختلف مشخص شد. برای نمایش بهتر جزایر آستانه‌ی در نظر گرفته شده توسط الگوریتم از هشت طبقه دمایی یه پنج طبقه دمایی تغییر داده شد. طبقات دمایی جدید در جدول 5-1 تشریح شده اند.

جدول ‏4-3-طبقات حرارتی حاصل از الگوریتم گتیس-اورد
طبقات حرارتی
حدود طبقات
سرد
1.96 Std Dev Zscore
نسبتاٌ سرد
-1.96 – -1.65 Std Dev Zscore
متوسط
-1.65 – 1 Std Dev Zscore
نسبتاً گرم
1.96 – 1 Std Dev Zscore
گرم
1.96 Std Dev Zscore

4-2-2-2- بررسی تغییرات مکانی جزایر حرارتی
تغییرات جزایر حرارتی به سه صورت گسترش از حاشیه‌ جزایر حرارتی، ایجاد جزایر حرارتی جدید و گسترش هسته داغ جزایر حرارتی یا به عبارت دیگر گرم‌تر شدن جزایر حرارتی از درون می‌باشد. برای بررسی تغییرات جزایر در هر شهر نواحی اشتراک 5 ساله ( 2007-2011) این جزایر با استفاده از عملگر intersect محاسبه شد. این اشتراک نشان دهنده‌ی مناطقی است که در طول این مدت همواره جزو جزایر حرارتی بوده‌اند. در مرحله بعد با تعیین اشتراک‌های 4 ساله آخر، 3 ساله آخر، 2ساله آخر و خود جزایر سال آخر به بررسی گسترش و تغییرات سطحی جزایر در مدت مورد مطالعه پرداخته شد. توضیح اینکه با کاهش زمان اشتراک توسعه جزایر حرارتی و همچنین ایجاد جزایر حرارتی جدید در دوره اشتراک گیری جدید نسبت به دوره اشتراک‌گیری قبل مشخص می‌شود. همچنین تغییرات حرارتی هسته‌های جزایر نیز در سال‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفت. گسترش این هسته‌‌ها نمایانگر افزایش شدت جزایر حرارتی در درون خود جزایر حرارتی یا به عبارت ساده‌تر داغ‌تر شدن جزایر را نشان می‌دهند. پس از اشتراک‌گیری هسته‌های جزایر حرارتی در سال‌های متوالی و مشخص کردن مناطق جدید پیدایش و گسترش این هسته‌ها در درون جزایر به طور سالانه بررسی شد. توضیح اینکه هسته‌های جزایر حرارتی مناطقی از جزایر می‌باشند که بعد از اعمال الگوریتم گتیس-اورد نمره Z بالاتر از 2.58 را دارا بوده‌اند.
4-2-3- استخراج کاربری اراضی
به منظور بررسی ویژگی های حرارتی کاربری های مختلف اراضی از تصاویر سنجتده ETM+ ماهواره لندست7 شد. بدین منظور ابتدا با استفاده از روش طبقه بندی با نظارت SVM1 پوشش اراضی شهرها در کلاس‌های پوشش گیاهی، خاک لخت، سطوح‌ساخته شده و آب استخراج شد. سپس با استفاده از عملگر Aggregate درصد هر پوشش در سلول‌های شبکه‌ای1 با ویژگی‌های همسان با محصول دمای سطح زمین از نظر قدرت تفکیک مکانی محاسبه شد.
4-2-4- بررسی رابطه پوشش‌های مختلف با دمای سطح
برای کشف تاثیر پوشش‌های اراضی مختلف سطح شهر بر روی

با آلبدوی پایین استخراج شد. پس از آن از یک طبقه بندی هیبرید برای توسعه طبقه بندی تصاویر درصد به هفت طبقه کاربری و پوشش اراضی استفاده شد و در واقع با استفاده از تصاویر درصد الگوی چشم انداز حاصل گردید و همبستگی تصویر subpixel حرارتی استخراج شده با مولفه های درصد چشم انداز به دست آمده مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دهنده آن بودند که تصاویر درصد استخراج شده به صورت قابل توجهی بیانگر مورفولوژی شهر هستند که رابطه منطقی با خصوصیات بیوفیزیکی شهر نشان می دادند. در این مطالعه میزان دما رابطه مثبت با سطوح غیرقابل نفوذ و رابطه منفی با پوشش گیاهی سبز نشان داد.
2-2-2- پیشینه تحقیقاتی در ایران
اکبری (1379) با استفاده از سنجنده TM، الگوی توزیع درجه حرارت شهر تهران را مورد مطالعه قرار داد. در این مطالعه با استفاده از الگوریتم MLC3 کلاس های کاربری پارک تفریحی، پارک جنگلی، مسکونی-صنعتی، معابر، اراضی کم درخت و اراضی بایر، از سه مولفه اول حاصل از PCA2 استخراج شد و میانگین حرارت برای هریک از کلاس های کاربری به دست آمد. با بررسی ها و ارزیابی های انجام شده در این تحقیق مشخص شد که کلاس های کاربری، دارای میانگین حرارتی متفاوت با یکدیگر بودند و کلاس های حرارتی یکسان در نقشه کاربری تقریبا منطبق بر کلاس های دمایی ویژه ای بودند. براساس مدل شدت آلودگی و نقشه های دمایی تولید شده معلوم شد که مناطقی که دارای آلودگی بالا بوده اند، دمای بالاتری را نیز به خود اختصاص داده اند و در مناطق بسیار آلوده جزایر حرارتی تشکیل شده است. نتایج بیانگر آن بود که بین میزان دما و آلودگی در مناطق مسکونی رابطه مستقیم وجود دارد. اما در زمین های بایر و کم درخت رابطه معکوس است یعنی در اراضی بایر، دما بالا اما آلودگی پایین می باشد.
جنگی و همکاران (1383)، برای بررسی نقش مکان و مورفولوژی در کیفیت هوای تهران، ابتدا با استفاده از داده های سازمان محیط زیست، متوسط غلظت آلاینده ها در ساعات مختلف شبانه روز را برای یک دوره یک ساله استخراج کرد. سپس با توجه به ساختار و مورفولوژی شهر که شرایط محیطی متفاوت از یک خیابان تا خیابان دیگر به وجود می آورد و همچنین با توجه به کمبود ایستگاه های اندازه گیری در تهران جهت تهیه نقشه دقیق پراکندگی آلاینده ها، از داده های اپتیکی و حرارتی سنجش از دور استفاده کردند و نقشه درجه حرارت سطح شهر تهران و توزیع آلاینده CO را با استفاده از این داده ها استخراج کردند.
امیری و همکاران (1386)، با استفاده از تصاویر TM و ETM+ چند زمانه شهر تبریز به بررسی تغییرپذیری فضایی-زمانی حرارت در ارتباط با کاربری /پوشش زمین پرداختند. در این مطالعه پس از استخراج تصویر حرارتی با استفاده از نتایج تبدیل مولفه های اصلی طبقه بندی تصویر انجام شد. سپس برای ایجاد امکان مقایسه تغییرات در مشخصه های بیوفیزیکی تصاویر چند زمانه موجود و پی بردن به روابط موجود میان آنها، فرایند نرمال سازی انجام شد. سپس با استفاده از تصویر طبقه بندی کاربری/پوشش و داده های حرارت سطح، اطلاعات آماری هریک از کلاس های کاربری شامل متوسط و حداکثر واریانس استخراج شد. نتایج نشان دادند که گرم ترین کلاس پوشش در سال 1998 کلاس کاربری مسکونی بود اما در سال 2001 و 1989 زمین های بایر گرم ترین کلاس بودند. بررسی رابطه میان NDVI و حرارت سطح با استفاده از تحلیل همبستگی و رگرسیون چند متغیره، بیانگر نقش موثر پوشش گیاهی در تعدیل دمای سطح بود.
آخوندزاده و سراجیان (1386) برای نمایش جزایر حرارتی در مناطق شهری از تصاویر سنجنده ASTER استفاده کردند. در این مطالعه تصاویر سنجنده ماهواره ای ASTER در محدوده های مرئی، مادون قرمز نزدیک و مادون قرمز حرارتی طیف الکترمغتاطیس به منظور تهیه نقشه های حرارتی، ضریب گسیل، توزیع پوشش گیاهی و سایر لایه های اطلاعاتی مورد پردازش قرار گرفتند. در این تحقیق نقشه LST و ضریب گسیل منطقه شهری تهران با الگوریتم TES تهیه گردید. نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که تصاویر چند طیفی ASTER می توانند بعنوان ابزار مفیدی جهت نمایش تجزیه و تحلیل منابع و اثرات انرژی در محیطهای شهری در ایران به کار روند.
2-3- جمع‌بندی
تحقیق روی جزایر حرارتی دارای یک سابقه پنجاه ساله است. در ابتدا تمرکز تحقیق روی بررسی داده هایی بود که از ایستگاه‌های هواشناسی یا اندازه‌گیری‌های میدانی بدست آمده بود. از این میان می‌توان به تحقیق 1989Roth اشاره کرد که بر طبق نتایج آن الگوهای حرارتی شهری روزانه همبستگی بالایی با نوع پوشش زمین دارد. با ظهور و پیشرفت سنجش از دور بویژه سنجش از دور حرارتی و فراگیر شدن کاربرد آن در زمینه‌های مختلف از جمله پایش جزایر حرارتی، استفاده از این داده‌های با پوشش ناحیه‌ای وسیع جایگزین روش‌های سنتی شد.
تا به حال تحقیقات بسیار وسیعی در زمینه پایش جزایر حرارتی انجام شده که در آنها از انواع داده‌های حرارتی ماهواره‌هاو طیف وسیعی از تکنیک‌های پردازش این داده‌ها استفاده شده است.
هدف کلی که در این تحقیقات دنبال می‌شود محاسبه درجه حرارت سطح زمین و استخراج جزایر حرارتی و نیز نحوه ارتباط پوشش‌های مختلف اراضی با چگونگی توزیع حرارت در سطح زمین است. اما در این راستا از داده‌ها و تکنیک‌های مختلفی استفاده شده است که با پیشرفت تکنولوژی و سطح دانش ارتقا یافته اند. به عنوان مثال از دیدگاه قدرت تفکیک مکانی داده های مورد استفاده 1993 Gallo از داده های حرارتی سنجنده AVHRR با قدرت تفکیک مکانی 1/1 کیلوم
ت
ر، 2005 Weng،2005 Dengsheng از داده‌های حرارتی سنجنده ASTER قدرت تفکیک 90 متر استفاده کرده‌اند. 2007 و 2003 Weng و 2005 Xiao، 2006 Xian، 2010 Xiaoyan Dai و 2012 Ogoshawara و همکاران از داده‌‌های سنجنده‌های ماهواره‌های لندست با قدرت تفکیک 120 و 60 متر استفاده کردند. در این ارتباط لازم به ذکر است که با توجه به اینکه دما که تغییرپذیری بالایی نسبت به زمان دارد و ویژگی‌های منحصر بفرد داده‌های MODIS در این پایان نامه از داده‌های سنجنده MODIS استفاده شد.
از دیدگاه تحلیل همبستگی کلاس‌های پوشش اراضی با حرارت سطحی در مطالعات اولیه تنها به استخراج جزایر حرارتی و بررسی رابطه آن با کلاس پوشش گیاهی پرداخته شده است. در مسیر تکامل این موضوع پژوهشی اثرگذاری سایر کلاس‌های پوشش اراضی و تغییرات در آنها در طول زمان مورد بررسی قرار گرفت. در این ارتباط لازم به ذکر است که در تحقیقات صورت گرفته برای بررسی هر یک از کلاسهای پوشش اراضی بیشتر تک متغیره بوده است، بدین معنی که اثر آنها بر حرارت سطح زمین بصورت منفرد ارزیابی شده اند و تاثیر کلاس‌ها به صورت توامان بررسی نشده است. در تحقیقات اخیر بررسی همزمان پوشش‌های مختلف اراضی با استفاده از روش همبستگی چند متغیره بیشتر مورد توجه قرار گرفت. در این پایان نامه نیز با استفاده از یک روش مبتنی بر همبستگی چند متغیره اثر پوشش‌های ارضی مختلف بر دمای سطح زمین بصورت همزمان مورد بررسی قرار کرفته است.
از دیدگاه دسترسی به کلاس‌های پوشش‌های اراضی جهت بررسی ارتباط آنها با دمای سطح زمین در بعضی تحقیقات از نقشه‌های موجود استفاده شده و در برخی دیگر نظیر 2007 Weng از روش‌های طبقه‌بندی تصاویر استفاده شده است. ما نیز در تحقیق حاضر از یک روش طبقه بندی جدید و هوشمند موسوم به SVM برای استحصال کلاس‌های پوشش اراضی استفاده شد.
نکته‌ای که به صورت کلی در ارتباط با پیشینه تحقیق می‌توان ذکر کرد این است که تقریبا در همه آنها تایید شده است که کلاس پوشش گیاهی با حرارت سطح همبستگی منفی و کلاس‌های سطوح نفوذ ناپذیر و نیز اراضی بایر با حرارت سطح همبستگی مثبت دارند.

فصل سوم:

مبانی نظری تحقیق
3- فصل سوم: مبانی نظری تحقیق
3-1- مقدمه
از آنجا که ویژگی های تابشی سطوح تابع طول موج اشعه تابیده شده و جنس سطح است برای شناسایی پدیده های مختلف با استفاده از تصاویر ماهواره ای بررسی خواص انرژی الکترومغناطیسی و منحنی رفتار طیفی پدیده ها واجب به نظر می رسد. همچنین هنگام مطالعه بر روی حرارت مناطق مختلف، شناخت قوانین تشعشع حرارتی، خواص حرارتی زمین و آگاهی از پارامترهای موثر بر حرارت و جزایر حرارتی لازم می باشد.
در این فصل پس از نگاهی به سنجش از دور حرارتی و بیان عواملی که در حرارت نهایی ایجاد شده در سطح جسم موثرند، به تعریف جزایر حرارتی و پارامترهای موثر در کاهش و افزایش آن پرداخته شد. در نهایت خوشه بندی و روش‌های انجام آن مورد بررسی قرار گرفته است.
3-2- سنجش از دور حرارتی
تفاوت در مقدار انعکاس و جذب این امکان را به ما می دهد که محدوده وسیعی از پدیده های سطحی و شرایط آنها را شناسایی کرده و تشخیص می دهیم. بنابراین وقتی پدیده ای را در محدوده ای از طیف نتوان شناسایی کرد، امکان شناسایی آن در یک محدوده طیفی دیگر وجود دارد. این ویژگی بستگی به ترکیبات شیمیایی مواد دارد. هنگامی که تابش آفتاب (منبع انرژی برای تصویر برداری مادون قرمز موج کوتاه) به یک شیء برخورد می کند طول موج هایی که عبور نکرده اند و جذب نشد‌ه‌اند به طرف سنجنده باز تابیده می شوند. اندازه گیری ارزش های بازتابی با طول موج کوتاه به عنوان اعداد رقومی جدا از هم (یا ارزش های رقومی) به وسیله دستگاه های سنجش ثبت می شود و درجه تاثیر بازتاب را از شیء هدف نشان می دهد. این ارزش های تعیین شده به وسیله رنگ های سیاه و سفید (Grayscale) در محدوده های بیتی دقیق مثلا 0 تا 255 که داده های 8 بیتی هستند، قرار داده می شوند. استفاده از تصویربرداری مادون قرمز موج کوتاه، برای تشخیص هدف، چه هدف مواد معدنی، پوشش گیاهی، کشاورزی و یا خود اتمسفر باشد، براساس طیف انعکاسی مواد آن می باشد.
به خاطر امواج نسبتا بلند تابش های حرارتی (نسبت به امواج مرئی و انعکاسی) اثر اتمسفری روی این تابش ها به حداقل خود می رسد با این وجود، در حالی که مادون قرمز موج بلند از زمین با حرکت در اتمسفر به طرف سنجنده حرکت می کند مقداری از آن جذب گازهای اتمسفری می شود و بخشی از آن در طول اتمسفر بدون تغییر حرکت می کند. دو پنجره‌ی در دامنه‌های 3 تا 5.5 و 8 تا 14 میکرومتر وجود دارد که جذب اتمسفری در آن پایین بوده و باندهای حرارتی سنجنده ها نیز در قسمت پنجره دوم قرار دارند (JARS, 1993). این نواحی شفاف پنجره های اتمسفری نامیده می شوند. به نظر می رسد گسیلش برای یک شیء در این ناحیه ثابت باشد.
برای توازن میان انرژی جذب شده و انرژی گسیل شده و بازتاب شده لازم است بدانیم چگونه یک سطح گرم یا سرد می شود. در یک طول موج خاص از یک نقطه ثابت تابشی آلبدو نسبت تابش الکترومغناطیسی منعکس شده از شیء به کل تابش برخوردی به شیء است. میزان آلبدو بین 0 (عدم بازتاب) و 1 (بازتاب کامل) متغیر است. از آتجا که فنولوژی سطح زمین دائما در حال تغییر است، مانند بارش برف، تغییرات رطوبت، شهرسازی و دیگر اشکال مصنوعی تغییرات کاربری اراضی، بنابراین آلبدو سطح زمین نیز متغیر است. در حالی که شیء انرژی جذب می کند، کاهش
آلبدو اتفاق می افتد دمای شیء افزایش می یابد و تابش الکترومغناطیس را با طول موج بلند به اتمسفر گسیل می کند. دستگاه های سنجش از دروی قادر به تصویر برداری مادون قرمز موج بلند، انرژی گسیل شده از اشیاء را اندازه گیری می کنند و این ارزش ها را به عنوان اعداد رقومی ثبت می کنند.
بسیاری از سیستم های چند طیفی تابش مادون قرمز حرارتی را به خوبی تابش مرئی و بخش های مادون قرمز انعکاسی طیف دریافت می کنند. سنجنده های حرارتی برای تعیین تابش گسیل شده از آشکارسازهایی استفاده می کنند که به فوتون هایی که مستقیما با سطح آنها برخورد می کنند حساس هستند. در واقع سنجنده های حرارتی دمای سطح و خصوصیات حرارتی سطح را اندازه گیری می کنند.
از آنجا که با کاهش انرژی طول موج افزایش می یابد سنجنده های حرارتی برای اطمینان از رسیدن انرژی کافی به سنجنده به منظور اندازه گیری های معتبر به طور کلی IFOV های بزرگی دارند. بنابراین قدرت تفکیک مکانی سنجنده های حرارتی نسبت به انواع مرئی و مادون قرمز انعکاسی معمولا تا حدی درشت است. تصاویر حرارتی می توانند در طول روز و شب تهیه شوند چرا که تابش گسیل می شود و منعکس نمی شود. اسکنرهای خطی مادون قرمز حرارتی برای آشکارسازی اختلاف دما در (Trad) طراحی شده اند اما از تصویرها برای تخمین (Tkin) یا همان دمای جنبشی استفاده می شود. یکی از کاربردهای تصاویر حرارتی تهیه نقشه های حرارتی به منظور تعیین محدوده های هم دما جهت بررسی های کمی است.

3-3- سنجنده MODIS
سنجنده ی MODIS یکی از سنجیده های اصلی ماهواره های ترا4 است که تصویر برداری آن مارس 2000 شروع شد . سنجنده‌ی MODIS دارای 36 باند دریافتی از طول موج 0.4 تا 14.4 میکرومتر است. قدرت تفکیک باندهای یک و دو 250 متر، باندهای سه تا هفت، 500 متر و باندهای هشت تا 36،هزار متر است. از 36 باند این سنجنده، 16 باند آن در ناحیه 3.66 تا 14.383 میکرومتر و دارای قدرت تفکیک مکانی 1000 مترند. قدرت تفکیک رادیومتریک این سنجنده نیز دوازده بیت است.
کاربرد های عمده این سنجنده عبارتند از:
* مطالعه تغیرات زمین: شامل کاربری زمین، تغییرات پوشش زمین، شناسایی محدوده های پوشیده از برف و شناسایی مناطق آتش سوزی،
* مطالعه تغییرات اقیانوس ها: شامل منابع آب، ذرات معلق در هوا، سطح زمین و اقیانوس ها، شناسایی بخار آب و جریان های اقیانوسی،
* مطالعه تغییرات اتمسفری: شامل نیمرخ دمایی، اندازه ی ذره های موجود در ابر، ارتفاع ابر و دمای ابر
قدرت توان تفکیک طیفی بالای سنجنده MODIS (36 باند)، به ما امکان ترکیب های باندهای مختلف و ایجاد تصاویر مرکب رنگی (FCC) مناسب برای تشخیص عوارض را می دهد. همچنین دارا بودن باندهای حرارتی متعدد آنها را نسبت به سایر سنجنده ها در موقعیت ممتازی قرار می دهد. پس در مناطقی که تغییرات افقی دما بالا بوده و یا در مطالعات آب و هوایی در سطح وسیع، استفاده از این سنجیده با داشتن قدرت تفکیک مکانی پایین، مناسب به نظر می رسد.
این سنجنده نسبت به برخی سنجنده های دیگر از نظر قدرت تفکیک مکانی، زمانی و طیفی وضعیت مطلوبتری دارد. به طوری که قدرت تفکیک مکانی سنجنده‌ی AVHRR از ماهواره ی NOAA، 1.1 کیلومتر و تعداد باندهای حراراتی TM لندست فقط یک باند (باند 6) است.
از

ه اینکه مساحت شهر در طی سال های 1383 تا 1392 روند افزایشی چشمگیری نداشته، نشان می دهد که تراکم جمعیت شهری در حال افزایش بوده و نگرانی های ناشی از آلاینده های انسانی، به خصوص آلودگی هوا را تشدید می کند (واحدیان، 1393).
از نظر صنعتی شهرستان اهواز شاهرگ حیاتی استان خوزستان محسوب می شود و در آن کارخانه‌های و کارگاه های‌بزرگ صنایع‌غذایی، معدنی، فلزی، شیمیایی تاسیس شده است. وجود کارخانجات بزرگ صنعتی از جمله شرکت ملی حفاری ایران، مجتمع فولاد ، گروه ملی صنعتی فولاد ، شرکت لوله سازی ، شرکتهای نفت و گاز ، کشت و صنعت های شمال شرق ، دهخدا و صنایع جانبی نیشکر اهواز را به یکی از مهمترین مراکز صنعتی ایران تبدیل کرده است. شهر اهواز به عنوان یکی از کلان شهر های کشور دارای مشکلات متعدد الودگی هوا ناشی از صنایع می باشد به طوری که از مهمترین و بزرگترین صنایع تولیدی شامل 30 درصد از صنایع سنگین کشور دراین استان وجود دارد که بیش از 50 درصد صنایع بزرگ و کوچک در محدوده ی شهر اهواز مستقر می باشد (موسوی، 1391).
در خصوص نوع توزیع کاربری‌های شهر اهواز می‌توان بیان کرد که پراکندگی نامناسب کاربری‌های خدماتی و تجاری در سطح شهر به خصوص کمبود آن در شهرک ‌های اطراف موجب افزایش سفر از آنها به محدوده‌های مرکزی شهر شده است.
همچنین در شبکه حمل و نقل همگانی شهر اهواز به دلیل گستردگی شهر در سطح و تراکم پایین جمعیتی در بعضی از محلات، با وجود طول زیاد مسیرهای طی شده توسط اتوبوس، مسافر آن در بعضی از مسیرها کم است و این امر منجر به افزایش فاصله زمانی اتوبوس‌ها شده و به طبع آن کاهش مطلوبیت حمل و نقل عمومی را در پی داشته است.اهواز از جمله شهرهایی است که از یک طرف به علت روند صعودی رشد جمعیت و مالکیت خودرو و از طرف دیگر وجود معابر تنگ و پیچ ‌در پیچ در بافت قدیمی و مرکزی آن با مشکلات عدیده‌ای در این زمینه روبه‌رو است.
مطالعات مبدا‌ِ-مقصد در اهواز نشان می دهد 79 درصد مردم اهواز دارای وسیله نقلیه هستند. در شهر اهواز روزانه 5/1 میلیون سفر بصورت سواره و 2/2 میلیون سفر بصورت سواره و پیاده انجام می گیرد.(داودی، 1386)
در سال 1375، 38 درصد از جابجایی های مردم اهواز بوسیله اتوبوس صورت می گرفته که در قیاس با مدهای دیگرکاراتر بوده و فقط 20 درصد با تاکسی انجام می شده است. در چند سال اخیر این جابجائی با افت چشمگیری روبرو بوده است. مطالعات سال 1384 نشان می دهد روزانه 224 هزار نفر توسط ناوگان عمومی اهواز جابجا می شوند که 14 درصد سفرهای اهواز را در بر می گیرد(Tabatabaiee.A, 2008).
اصفهان
اصفهان در ??? کیلومتری تهران و در جنوب این شهر قرار دارد. شهر اصفهان دارای طول جغرافیایی ?? درجه و ??دقیقه و ?? ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ?? درجه و ?? دقیقه و ?? ثانیه شمالی می‌باشد. محدوده شهری آن به چهارده منطقه شهری تقسیم می‌شود و در خارج از محدوده شهری نیز از غرب به سمت خمینی شهر و نجف آباد، از جنوب کوه صفه و سپاهان شهر، از سمت شمال به شاهین شهر و از شرق نیز به دشت سگزی منتهی می‌شود. در ادامه به بررسی برخی از عوامل تاثیر گذار در ایجاد جزایر حرارتی شهرها پرداخته خواهد شد.
استان اصفهان دارای تنوع آب وهوایی بوده و میزان بارش و دما در این استان، تابع وضعیت توپوگرافی منطقه است. میانگین دمای هوا در استان اصفهان از غرب به شرق افزایش می یابد. این میانگین در ارتفاعات حدود 4 درجه سانتیگراد ودر نواحی شرقی حدود 22 درجه می باشد. میانگین بارش سالیانه استان بین 130 میلی متر در ارتفاعات غربی و 60 میلی متر در نواحی پست شرقی و شمال شرقی متغیر است. در مجموع میانگین بارندگی استان اصفهان حدود 120 میلی متر است. این مقدار بارندگی کمتر از نصف میانگین بارندگی کشور و یک ششم میانگین جهانی است. به این ترتیب در مجموع می توان گفت که استان اصفهان دارای آب و هوایی خشک می باشد.
فراوانی روزهای بارش در شهر اصفهان بسیار کم است. لذا شستشوی جو توسط فرآیند بارش به ندرت صورت می گیرد.ضریب بری بودن در شهر اصفهان که با روش دومارتن محاسبه شده است نشان دهنده ی اقلیم نیمه خشک این شهر می باشد.
تمرکز جمعیت، انهدام فضای سبز در داخل شهر، نبودن پارک های وسیع بافت سهری نامناسب و ترافیک سنگین از جمله مشکلاتی است که اصفهان و سایر شهرهای صنعتی با آن روبرو هستند (عباسی، 1391).
موقع جغرافیایی کلانشهر اصفهان وجود ارتفاعات و قرارگیری شهر اصفهان در یک ناحیه پست وجود هوای آرام در بیشتر فصول سال شرایط ایجاد یک مرکز پرفشار ناشی از پرفشار سیبری و گسترش زبانه های آن بر روی مناظق مرکزی ایران(گندمکار1386)و انباشت مواد آلاینده ناشی از خودروها وصنایع در هوای سطحی منطقه پدیده اینورژن و پایداری هوا عدم توجه به برنامه ریزی آمایش فضایی از مهمترین عوامل آلودگی در کلانشهر اصفهان می باشد بطوریکه این کلانشهر را به دومین شهر آلوده ایران تبدیل نموده است (مومنی، 1391).
وجود کارخانجات بزرگ و آلاینده ای که بی توجه به هشدارهای زیست محیطی اقدامی در جهت رفع آلایندگی خود نمی کنند دو کارخانه بزرگ فولاد، دوکارخانه سیمان، دو پالایشگاه و دهها واحد آلاینده دیگر که در گرداگرد اصفهان وجودارند و برای فیلتر کردن کامل گازها و دود و غبار و پسآب صنعتی خود اقدام لازم را نمی کنند باعث آلودگی این شهر شده است. در این میان سهم واحدهای فرسوده تر مانند ذوب آهن بیشتر است (عباسی، 1391).
نزدیک به 70 درصد آلودگی هوای شهر اصفهان مربوط به وسیله ن
ق
لیه موتوری است. با وجود تخصیص بودجه های کلان و احداث جایگاه های عادی و مکانیزه معاینه فنی خودروها توسط شهرداری اصفهان تنها 25 درصد از وسایل نقلیه جهت معاینه فنی مراجعه می نمایند.وجود وسایط نقلیه به خودی خود مساله ساز نبوده بلکه الگوی نادرست فعالیت ها، الگوی غلط رفت و آمد، روش نادرست نگهداری خودرو، سوخت، رشد و مهاجرت باعث روند روزافزون آلودگی هوا گشته است (ایزدی، 1388).
بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 جمعیت استان اصفهان 4559256 نفر بوده است. با توجه به جمعیت 3923255 نفری سال 1375 تا 1385 به طور متوسط حدود 63600 هزار نفر به جمعیت استان افزوده شده که متوسط رشد سالانه آن برابر 51/1 درصد می باشد. این میزان رشد در مقایسه با متوسط رشد سالانه جمعیت استان که در فاصله سال های 1365 تا 1375 برابر با 76/1 درصد بوده است، حدود 25/0 درصد کاهش یافته است.

2-2- پیشینه تحقیقاتی
2-2-1- پیشینه تحقیقاتی (منابع خارجی)
جزایر حرارتی شهری مدت زیادی است که هدف مطالعاتی سایت های ویژه تحقیقاتی است. از زمانی که Howards (1809) مطالعاتی را روی اقلیم لندن انجام داد، بسیاری از مطالعات روی بعضی جنبه های کاربری زمین که با شکل گیری و خصوصیات جزایر حرارتی شهری محلی در رابطه است تمرکز داشته اند. در شمال آمریکا همچنین، در بسیاری از شهرها مطالعات زیادی روی جزایر حرارتی انجام شد. در سال 1997، آژانس حفاظت محیط(EPA1) به دنبال ضایعه مرگ 700 نفر از مردم شیکاگو در ژوئیه 1995 انجمن کاهش جزایر حرارتی را تأسیس کرد.
Roth و همکارانش (1989) ، توزیع مکانی دمای سطح چندین شهر در ساحل شرقی آمریکای شمالی را استخراج کرد. در این مطالعه، الگوی حرارتی درون شهری روزانه همبستگی بسیار بالایی با نوع پوشش زمین داشت در حالی که در شب میزان این همبستگی کاهش می یافت.
Gallo و همکارانش (1993) ، شاخص های گیاهی و دمای سطح زمین به دست آمده از AVHRR را با دمای هوای حداقل مشاهده شده در مناطق شهری و روستایی مقایسه کردند. در این مطالعه معلوم شد شاخص های گیاهی به دست آمده از داده های ماهواره ای رابطه خطی با تفاوت دمای شهری و روستایی دارد. اما در همه این مطالعات قدرت تفکیک 1/1 کیلومتر داده های AVHRR برای تصویر کردن دمای شهر تنها در مقیاس ماکرو مناسب به نظرمی رسید و برای تعیین رابطه معنادار و دقیق بین ارزش های تصاویر استخراج شده و اندازه گیری های روی زمین مناسب نبود.
همچنین داده های حرارتی مادون قرمز با قدرت تفکیک متوسط مانند داده های ASTER و لندست TM/ETM+ به طور وسیعی برای مطالعه تغییرات دمای درون شهری و ارتباط دادن آنها با خصوصیات پوششی سطح به کار برده شده‌اند. به عنوان مثال Weng (2003) ، به کمک تصاویر EMT+ الگوی دمایی سطح و رابطه آن را با پوشش زمین در Guangzhou و در مجموعه شهرهای Zhujiang بررسی کرد. او پس از استخراج دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر ETM+،با استفاده از روش جداسازی طیفی کسر پوشش گیاهی را به دست آورد. با این پیش فرض که NDVI شاخص بسیار خوبی برای نشان دادن پوشش گیاهی است، به بررسی رابطه میان پوشش گیاهی و NDVI در قدرت تفکیک های مختلف پرداخت و بیان کرد که رابطه میان پوشش گیاهی و NDVI خطی نمی باشد. همچنین درصد پوشش گیاهی رابطه منفی قوی با دما دارد و شدت این رابطه در قدرت تفکیک های مختلف متفاوت است و بیشترین مقدار آن در قدرت تفکیک 120 متر می باشد.
Weng و همکاران (2003) ، برای محاسبه دمای سطح و رابطه آن با نسبت پوشش گیاهی در شهر Indiapolis از تصاویر ETM+ استفاده کردند. در این مطالعه تصاویر ETM+ با استفاده از روش حداقل مربعات به سه تصویر نشان‌دهنده‌ی خاک خشک، پوشش گیاهی سبز و سایه جداسازی شد. سپس از این تصاویر کسری برای طبقه بندی پوشش های اراضی براساس طبقه بندی هیبرید، که شامل طبقه بندی حداکثر احتمال و الگوریتم تصمیم گیری درختی بود، استفاده شد. نتایج نشان دهنده آن بودند که دمای سطح زمین با درصد پوشش گیاهی رابطه قوی منفی قوی‌تری نسبت به NDVI داشت و میزان همبستگی میان سه پارامتر دمای سطح زمین، پوشش گیاهی و NDVI در قدرت تفکیک 120 متر، بیشترین میزان را نشان می داد. با توجه به نتایج این تحقیق اثر فعل و انفعالات بین حرارت و دینامیک پوشش گیاهی در پوشش های اراضی مختلف، منجر به تغییرات در رادیانس طیفی و بافت دمای سطح زمین می شود. در نهایت اظهار شد که اندازه گیری های مکانی فراوانی پوشش گیاهی که از روش جداسازی طیفی حاصل می شوند، ارتباط قوی با خصوصیات حرارتی، رطوبتی و تابشی سطوح دارند که خود تعیین کننده حرارت سطح زمین می باشند.
Xiao و همکارانش (2005) ، رابطه بین تغییرات کاربری اراضی و پوشش زمین با الگوی دمای سطح زمین در Pearl River Delta ایالت Guangdong در جنوب چین را با استفاده از تصاویر لندست TM و ETM+ بررسی کردند. در این تحقیق تصاویر ماهواره ای لندست TM وETM+ سال های 1990 تا 2000، برای استخراج دمای روشنایی و کاربری، پوشش اراضی استفاده شد و یک شاخص جدید برای استخراج مناطق بایر از تصاویر ماهواره ای پیشنهاد شد. در این مطالعه Shenzhen که یکی از مناطقی بود که رشد شهری بسیار سریعی را تجربه کرده بود برای آنالیز توزیع دما و تغییرات در محیط های شهری بزرگ در یک دهه اخیر انتخاب شد. به منظور آنالیز رابطه میان جزایر حرارتی و تغییرات پوشش اراضی به صورت کمی در این تحقیق چندین شاخص جدید توسعه پیدا کردند و برای آنالیز رابطه دمای سطح با متغیرهای سنجش از دوری به کار برده شدند. که این شاخص ها شامل NDBaI2NDWI 2 NDVI3 و NDBI4 می‌باشند. نتایج نشان دادند که شدت جزایر حرارتی شهری در مناطقی
که سرعت شهر نشینی بالایی داشته اند بسیار بیشتر بوده است. همچنین شدت جزایر حرارتی در مناطق بایر و نیمه بایر و مناطق توسعه یافته بیشتر از دیگر سطوح بود. نتایج بیانگر آن بود که دماهای بیشتر در مناطق شهری با الگویی توزیع شده بود که رابطه مستقیم با توزیع الگوی پوشش اراضی داشت. همچنین آزمون همبستگی میان NDBaI ,NDWI ,NDVI و دما نشان‌دهنده رابطه منفی و همبستگی میان NDBI و دما نشان‌دهنده رابطه مثبت بود.
Weng و Dengsheng (2005)، با استفاده از تصاویر ASTER با آنالیز چند زمانه به تخمین رابطه میان الگوهای حرارتی شهری و توصیف گرهای بیوفیزیکی در Indianapolis پرداختند. در این تحقیق از باندهای پنجگانه مادون قرمز حرارتی تصاویر ASTER برای استخراج نسبت hot-object و cold-object و از باندهای نه گانه مرئی، مادون قرمز نزدیک و مادون قرمز کوتاه برای محاسبه درصد سطوح غیرقابل نفوذ، گیاهان سبز و خاک استفاده کردند. آنالیز رگرسیون و همبستگی برای بررسی رابطه میان LST و سهم پنج متغیر به دست آمده با استفاده از قدرت تفکیک مکانی 15 تا 90 متر به کار برده شد. مقایسه نتایج سطوح غیرقابل نفوذ، کسر hot-object و LST الگوی فضایی مشابهی را نشان داد. مشخص شد که LST با سطوح غیر قابل نفوذ و خاک رابطه مثبت دارد در حالی که با گیاهان سبز رابطه منفی دارد. علاوه بر این نسبت hot-object نقش مهمی را در اثر گذاشتن روی LST نسبت به درصد cold-object دارد. همچنین بررسی چند زمانه نشان داد که نوع پوشش اراضی و تغییرات فصلی اثر زیادی بر روی میزان همبستگی نسبت hot-object و cold-object و LST دارد و میزان همبستگی با قدرت تفکیک های بزرگتر بیشتر می شود.
در تحقیقی که توسط Xian و همکارانش (2006)، انجام شد در Tampa bay و Las vegas با مرتبط کردن داده های مادون قرمز حرارتی و پوشش سطوح غیرقابل نفوذ به دست آمده از ماهواره لندست 5 و 7، به مطالعه خصوصیات حرارتی شهری پرداختند. در این تحقیق برای تخمین کمی محدوده های پوشش اراضی شهر، با استفاده از لندست 5 و 7 سطوح غیرقابل نفوذ را در سطح طبقه بندی زیرپیکسل برای این مناطق به دست آوردند و مرز شهر و روستا و مناطق توسعه یافته متراکم را به وسیله آستانه گذاری تعیین کردند. سپس تصویر حرارتی شهر با استفاده از داده های لندست 7 به دست آمد. نتایج تحلیل ها بیانگر آن بودند که خصوصیات حرارتی شهر و الگوی آن را می توان از طریق طبقه بندی کمی پوشش اراضی شهری تعیین کرد. خصوصیات حرارتی شهر و الگوی آن با کاربری اراضی شهری و شدت توسعه که بر اساس ارزش های داده های غیرقابل نفوذ به دست آمده بود، رابطه کمی دارند و با افزایش درصد سطوح غیرقابل نفوذ میزان دمای سطح نیز افزایش می یابد.
Weng و همکاران در سال 2007 روش موفقی را برای تعیین رابطه میان LST و الگوی کاربری و پوشش اراضی با استفاده داده های سنجش از دوری و روش های اکولوژی چشم انداز پیشنهاد کردند. در این تحقیق با استفاده از تصویر ETM+ شهر Indianapolis تصاویر نسبت پوشش گیاهی سبز، خاک، مناطق با آلبدوی پایین با به کار بردن مدل جداسازی طیفی به دست آمد. سپس سطوح غیرقابل نفوذ از تصاویر با آلبدوی بالا و تصاویر

ساخته و اگر شرایط صعود فراهم باشد بارندگی ایجاد می کند.

شکل شماره 4-50 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 2/11/2004روزقبل از بارش

سطح 500 هکتو پاسکالی: همانطور که در شکل مشاهده میشود ناوه وسیعی بر منطقه اسکاندیناوی و روسیه و شمال اروپا گسترده شده است . محور این ناوه نسبتا شمالی – جنوبی با کمی تمایل به سمت جنوب شرقی است.کشور ایران و منطقه مورد مطالعه در زیر قسمت جلوییی ناوه ونزدیک به محور آن قرار دارند. با توجه به شکل مشاهده میشود که با شرایط موجود امکان صعود هوا فراهم است با توجه به شرایط سطح زمین که توضیح آن گذشت ، وجود هوای خنک که از عرض های جغرافیایی بالا نزول میکند و وجود پرفشار با حرکت ساعتگرد و عبور از دریای خزر و کسب رطوبت شرایط جهت بارش فراهم است.

شکل شماره 4-51 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 3/11/2004روز بارش

همانطور که مشاهده میشود پر فشار وسیع و گسترده ای کل حوزه دریای خزر و اسکاندیناوی و مدیترانه و خاورمیانه را در بر گرفته و به چندین سلول بسته تبدیل شده که هر سلول بسته یا مرکز پر فشار نواحی اطراف خود را تحت تاثیر قرار می دهند . مرکز پر فشاری با فشار مرکزی 1017.5 هکتو پاسکال در شمال غربی ایران قرار دارد و منطقه مورد مطالعه و کل ایران را تحت تاثیر قرار داده است. این پر فشار با حرکت ساعتگرد و چرخشی واگرا میتواند رطوبت دریافتی از دریای خزر را به اطراف پراکنده ساخته و اگر شرایط صعود فراهم باشد بارندگی ایجاد می کند.

شکل شماره 4-52 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 3/11/2004روز بارش

سطح 500 هکتو پاسکالی: همانطور که در شکل مشاهده میشود ناوه وسیعی بر منطقه اسکاندیناوی و روسیه و شمال اروپا گسترده شده است . محور این ناوه نسبتا شمال شرقی – جنوب شرقی است.کشور ایران و منطقه مورد مطالعه ( سواحل غربی جنوب دریای خزر) در زیر قسمت جلوییی ناوه ونزدیک به محور آن قرار دارند. با توجه به شکل مشاهده میشود که با شرایط موجود امکان صعود هوا فراهم است با توجه به شرایط سطح زمین که توضیح آن گذشت ، وجود هوای خنک که از عرض های جغرافیایی بالا نزول میکند و وجود پرفشار با حرکت ساعتگرد و عبور از دریای خزر و کسب رطوبت شرایط جهت بارش فراهم است.

شکل شماره 4-52 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 4/11/2004روزبعداز بارش
همینطور که مشاهده می شود پر فشار در طی یک روز در جهت حرکت بادهای غربی به سمت شرق حرکت کرده است . بطوریکه کل حوزه دریای خزر و تمام کشور ایران را در بر گفته است. اثرات این پر فشار در شمال کشور و بر روی دریای خزر با فشار 1020 هکتو پاسکال مشهود است . نزدیک بودن خطوط هم فشار نشان میدهد که سرعت حرکت هوا در این منطقه نسبت به اطراف بیشتر است.

شکل شماره 4-53 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 4/11/2004روزبعداز بارش
سطح 500 هکتو پاسکالی: همانطور که در شکل مشاهده میشود ناوه وسیعی بر منطقه اسکاندیناوی و روسیه و شمال اروپا گسترده شده است . محور این ناوه نسبتا شمالی – جنوبی با کمی تمایل به سمت شمال شرقی است.کشور ایران و منطقه مورد مطالعه ( سواحل غربی جنوب دریای خزر) در زیر قسمت جلوییی ناوه ونزدیک به محور آن قرار دارند. با توجه به شکل مشاهده میشود که با شرایط موجود امکان صعود هوا فراهم است با توجه به شرایط سطح زمین که توضیح آن گذشت ، . نزدیک بودن خطوط هم فشار نشان میدهد که سرعت حرکت هوا در این منطقه نسبت به اطراف بیشتر است.

شکل شماره 4-54 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 25/10/2011روزقبل از بارش

همینطور که مشاهده می شود پر فشار در طی یک روز در جهت حرکت بادهای غربی به سمت شمال شرقی حرکت کرده است و به سمت سیبری در حال حرکت بوده بطوریکه زبانه های این پرفشار محدوده مورد مطالعه را با فشار 1020 هکتوپاسکال در بر گفته است. نزدیک بودن خطوط هم فشار نشان میدهد که سرعت حرکت هوا در این منطقه نسبت به اطراف بیشتر است و سبب بارش در این محدوده شده است.

شکل شماره 4-55 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 25/10/2011روزقبل از بارش
در سطح 500 هکتو پاسکالی موج عمیقی در اسکاندیناوی، روسیه، شمال اروپا ، مدیترانه و منطقه خاور میانه قرار دارد. در شمال غربی ایران ناوه ای عمیق شکل گرفته با محور شمال غربی – جنوب شرقی که کم تمایل به سمت شمال شرقی که هر چه از عرض های جغرافیایی بالا تر به طرف عرض های پایین ارتفاع آن افزایش میابد . این افزایش ارتفاع در عرض های پایین تر ، در کشور ایران و منطقه مورد مطالعه مشهود است که باعث ایجاد امکان صعود هوا میگردد. با توجه به توضیحات سطح زمین نزدیک بودن خطوط هم فشار نشان میدهد که سرعت حرکت هوا در این منطقه نسبت به اطراف بیشتر است و سبب بارش در این محدوده شده است.

شکل شماره 4-56 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 26/10/2011روز بارش

همانطور که مشاهده میشود پر فشار به سمت شرق حرکت کرده و به چندین سلول بسته تبدیل شده که هر سلول بسته یا مرکز پر فشار نواحی اطراف خود را تحت تاثیر قرار می دهند . مرکز پر فشاری با فشار مرکزی 1020 هکتو پاسکال در شمال دریای خزر قرار دارد و منطقه مورد مطالعه و کل ایران را تحت تاثیر قرار داده است. این پر فشار با حرکت ساعتگرد و چرخشی واگرا میتواند رطوبت دریافتی از دریای خزر را به اطراف پراکنده ساخته و اگر شرایط صعود فراهم باشد بارندگی ایجاد می کند.

شکل شماره 4-57 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 26/10/2011روز بارش
در سطح 500 هک
ت
و پاسکالی موج عمیقی در اسکاندیناوی، روسیه، شمال اروپا ، شمال مدیترانه و منطقه خاور میانه قرار دارد. در شمال غربی ایران ناوه ای عمیق شکل گرفته با محور شمال غربی – جنوب شرقی که هر چه از عرض های جغرافیایی بالا تر به طرف عرض های پایین ارتفاع آن افزایش میابد . این افزایش ارتفاع در عرض های پایین تر ، در کشور ایران و منطقه مورد مطالعه مشهود است که باعث ایجاد امکان صعود هوا میگردد. با توجه به توضیحات سطح زمین این شرایط با حرکت ساعتگرد خود رطوبت دریای خزر ا به هر طرف منتشر کند.

شکل شماره 4-58 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 27/10/2011روزبعد از بارش

همانطور که مشاهده میشود پر فشار نسبتا بزرگ و وسیعی به سمت جنوب شرقی در حال حرکت بوده و به چندین سلول بسته تبدیل شده که هر سلول بسته یا مرکز پر فشار نواحی اطراف خود را تحت تاثیر قرار می دهند . مرکز پر فشاری با فشار مرکزی 1022.5 هکتو پاسکال در شمال دریای خزر قرار دارد و منطقه مورد مطالعه و کل ایران را تحت تاثیر قرار داده است. این پر فشار با حرکت ساعتگرد و چرخشی واگرا میتواند رطوبت دریافتی از دریای خزر را به اطراف پراکنده ساخته و اگر شرایط صعود فراهم باشد بارندگی ایجاد می کند.

شکل شماره 4-59 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 27/10/2011روزبعد از بارش

در سطح 500 هکتو پاسکالی موج عمیقی در روسیه، شمال اروپا ، شمال مدیترانه و منطقه خاور میانه قرار دارد. در شمال غربی ایران ناوه ای عمیق شکل گرفته با محور شمال غربی – جنوب شرقی که هر چه از عرض های جغرافیایی بالا تر به طرف عرض های پایین ارتفاع آن افزایش میابد . این افزایش ارتفاع در عرض های پایین تر ، در کشور ایران و منطقه مورد مطالعه مشهود است که باعث ایجاد امکان صعود هوا میگردد. با توجه به توضیحات سطح زمین این شرایط با حرکت ساعتگرد خود رطوبت دریای خزر ا به هر طرف منتشر کند.

4-3.ایستگاه آستارا
نمودار فوق همانند دو ایستگاه قبلی میزان بارش را از سال 1371 تا 1391 طی دوره 20 ساله نمایش می دهد بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه که بالاتر از خط قرمز در نمودار می باشد مورد مطالعه در این پایان نامه می باشد این آمار نمایش میدهد که 17مورد بارش در طی دوره آماری دارای شرط بیش از 100میلی متر می باشد از آنجایی که این نوع از بارشها معمولا به صورت سیل ظاهر می شوند و باعث خرابی و بروز خسارت می گردند بنابراین بررسی آنها دارای اهمیت بسیارزیادی می باشد..

نمودار شماره 4-7. بارندگی روزانه شهر آستارا از سال 1371 تا 1391

جدول شماره 4-11 میزان بارش بالای 100 میلی متر را بصورت جداگانه نمایش می دهد که زمان وقوع را به تاریخ شمسی در جدول خواهیم دید.

جدول شماره 4-11. بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه

ها و یافته های تحقیق

4-1- بررسی بارش بالای 100 میلی مترروزانه ایستگاه رشت
از آنجایی که این نوع از بارشها معمولا به صورت سیل ظاهر می شوند و باعث خرابی و بروز خسارت می گردند بنابراین بررسی آنها دارای اهمیت بسیارزیادی می باشد .نمودار شماره 4-1 میزان بارش را از سال 1371 تا 1391 طی دوره آماری 20 ساله نمایش می دهد بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه که بالاتر از خط قرمز در نمودار می باشد مورد مطالعه در این پایان نامه می باشد این آمار نمایش میدهد که 13مورد بارش در طی دوره آماری دارای شرط بیش از 100میلی متر می باشد

نمودار شماره 4-1. بارندگی سطح شهر رشت از سال 1371 تا 1391

در جدول 4-1 براساس آمار سازمان هواشناسی تعداد روزهایی که بارش بالای100 میلی متر را دارد برای ایستگاه مورد مطالعه مشخص شده و قابل مشاهده می باشد.

جدول شماره 4-1- فراوانی تکرار وقوع بارش بالای 100 در ماه
ردیف
نام ایستگاه
فروردین
اردیبهشت
خرداد
تیر
مرداد
شهریور
مهر
آبان
آذر
دی
بهمن
اسفند
مجموع
1
رشت
0
0
0
1
0
2
3
5
1
0
1
0
13
درصد فراوانی وقوع این بارشهارا در جدول 4-2 در طی دوره 20 ساله آماری برای ایستگاه رشت بصورت زیر می باشد .
جدول شماره 4-2- میزان وقوع بارشهای بالای 100 در هرماه به درصد از سال1371 تا 1391
ردیف
نام ایستگاه
فروردین
اردیبهشت
خرداد
تیر
مرداد
شهریور
مهر
آبان
آذر
دی
بهمن
اسفند
مجموع
1
رشت
0/0%
0/0%
0/0%
7/7%
0/0%
4/15%
1/23%
5/38%
7/7%
0/0%
7/7%
0/0%
100/0%

نمودار دایره ای شماره 4-2 بخوبی نشان میدهد که میزان وقوع اینگونه سیلها در آبان و مهر بسیار بیشتر از ماههای دیگر سال می باشد.

نمودار شماره 4-2. میزان وقوع بارشهای بالای 100 در هرماه به درصد

جدول شماره 4-3 میزان بارش بالای 100 میلی متر را بصورت جداگانه نمایش می دهد در این جدول دوره آماری به دو دهه تقسیم شده و زمان وقوع را به تاریخ میلادی و شمسی نشان می دهد از بررسی این جدول به این نتیجه می رسیم که در دهه اول 5 مورد بارش بالای 100 و در دهه دوم 8 مورد رخ داده است و می توان گفت در دهه دوم تقریبا 60 درصد افزایش داشتیم

جدول شماره 4-3- بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه
سال
ردیف
تاریخ میلادی
تاریخ شمسی
میزان بارش
10سال اول3موردسیل
1
15/9/92
20/4/1371
3/100

2
6/11/94
15/8/1373
6/106

3
31/08/2001
09/06/1380
6/128

4
1/10/2001
09/07/1380
3/111

5
18/11/2001
27/08/1380
8/100
10سال دوم3 موردسیل
6
09/02/2005
21/11/1383
4/120

7
8/11/2005
17/08/1384
7/145

8
17/9/2006
26/06/1385
3/103

9
17/11/2006
28/08/1385
3/141

10
11/12/2006
20/9/1385
4/102

11
7/11/2008
17/08/1387
1/111

12
25/9/2011
03/07/1390
8/117

13
23/9/2012
02/07/1391
5/126

در نمودار شماره 4-3 به روشنی می توان میزان بارش بالای 100 میلی متر روزانه را طی دوره 20 ساله 1391-1371 مشاهده نمود .

نمودار شماره 4-3. بارش های بالای 100 میلی متر روزانه
در جدول4-4تکرار فراوانی وقوع سیل بدون در نظر گرفتن شرط میزان بارش 100میلی مترروزانه آورده شده است این آمار سالانه وقوع سیل را نمایش میدهند که در سالهای اخیر روند وقوع سیل در حال افزایش می باشد که حتی در سال 1391 تعداد وقوع سیل در یک ایستگاه 5 مورد می باشدکه چنین فراوانی برای یک سال زیاد بوده و بررسی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

جدول شماره 4-4. فروانی وقوع سیل در ایستگاه رشت
سال
1374
1375
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
1388
1389
1390
1391
تعداد
1
2
1
1
0
1
2
1
2
1
1
0
0
0
0
0
2
5

جهت بررسی الگوها سینوپتیک تاریخ وقوع سیلها را با بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه در جدول 5-4 فیلتر نموده و در طی دو دوره 10 ساله آن را مورد مطالعه قراردهیم همانطور که می بینیم تعداد روزهای وقوع سیل با بارشهای بالای 100 میلیمتر روزاته در ده سال اول با ده سال دوم برابر می باشد اما اگر شرط میزان بارش را برداریم خواهیم دید تعداد سیلها در ده ساله دوم بیشتر از ده سال اول دوره مورد مطالعه می باشد.

جدول شماره 4-5. وقوع سیل به همراه بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه برای ایستگاه رشت
بارش رشت
تاریخ شمسی
تاریخ میلادی
ردیف
دوره
3/100
20/4/71
15/9/1992
1
10 سال اول
6/128
9/6/80
1/9/2001
2

3/111
9/7/80
1/10/2001
3

7/145
17/8/84
8/11/2005
4
10 سال دوم
8/117
3/7/90
25/9/2011
5

5/126
2/7/91
23/9/2012
6

اولویت انتخاب بارشها براساس تاریخهای وقوع سیل می باشد اکنون الگوهای سینوپتیک قبل از بارش و روزبارش به همراه روز بعد از بارش را مورد بررسی قرارداده شده است.

شکل شماره 4-1 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 14/9/1992 قبل از بارش

همانطور که مشاهده میشود پر فشار به سمت شرق حرکت کرده و به چندین سلول بسته تبدیل شده که هر سلول بسته یا مرکز پر فشار نواحی اطراف خود را تحت تاثیر قرار می دهند . مرکز پر فشاری با فشار مرکزی 1022 هکتو پاسکال در دریای سیاه قرار دارد و منطقه مورد مطالعه و کل ایران را تحت تاثیر قرار داده است. این پر فشار با حرک
ت
ساعتگرد و چرخشی واگرا میتواند رطوبت دریافتی از دریای سیاه و خزر را به اطراف پراکنده ساخته و اگر شرایط صعود فراهم باشد بارندگی ایجاد می کند.

شکل شماره 4-2 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 14/9/1992قبل از بارش

سطح 500 هکتو پاسکالی: همانطور که در شکل مشاهده میشود ناوه وسیعی بر منطقه اسکاندیناوی و روسیه و شمال اروپا گسترده شده است . محور این ناوه نسبتا شمالی – جنوبی با کمی تمایل به سمت شمال
شرقی است.کشور ایران و منطقه مورد مطالعه ( سواحل غربی جنوب دریای خزر) در قسمت جلویی ناوه و نزدیک به محور آن قرار دارند. با توجه به شکل مشاهده میشود که با شرایط موجود امکان صعود هوا فراهم است با توجه به شرایط سطح زمین که توضیح آن گذشت ، وجود هوای خنک که از عرض های جغرافیایی بالا نزول میکند و وجود پرفشار با حرکت ساعتگرد و عبور از دریای خزر و کسب رطوبت شرایط جهت بارش فراهم است.

شکل شماره 4-3 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 15/9/1992 روز بارش میزان بارش 3/100میلی متر

همانطور که مشاهده میشود پر فشار به سمت شرق حرکت کرده و به چندین سلول بسته تبدیل شده که هر سلول بسته مرکز پر فشار نواحی اطراف خود را تحت تاثیر قرار می دهند . مرکز پر فشاری با فشار مرکزی 1020 هکتو پاسکال در اتحاد جماهیرشوروی و دریای سیاه قرار دارد و منطقه مورد مطالعه و کل ایران را تحت ثیر قرار داده است. این پر فشار با حرکت ساعتگرد و چرخشی واگرا میتواند رطوبت دریافتی از دریای سیاه و خزر را به اطراف پراکنده ساخته و اگر شرایط صعود فراهم باشد بارندگی ایجاد می کند.

شکل شماره 4-4 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 15/9/1992 روز بارش

در سطح 500 هکتو پاسکالی موج عمیقی در روسیه، شمال اروپا ، اسکاندیناوی و شمال مدیترانه قرار دارد. در شمال غربی ایران ناوه ای عمیق شکل گرفته با محور شمال غربی – جنوب شرقی که هر چه از عرض های جغرافیایی بالا تر به طرف عرض های پایین ارتفاع آن افزایش میابد. این افزایش ارتفاع در عرض های پایین تر ، در کشور ایران و منطقه مورد مطالعه مشهود است که باعث ایجاد امکان صعود هوا میگردد. با توجه به توضیحات سطح زمین این شرایط به خوبی در منطقه مورد مطالعه فراهم است که می تواند بارش قابل توجهی ایجاد کند.

شکل شماره 4-5 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 16/9/1992 روزبعد از بارش

در سطح زمین: همانطور که در شکل مشخص است پر فشار نسبتا بزرگی شمال اروپا را در بر گرفته است . فشار مرکزی آن 1023 هکتو پاسکال و در شمال اروپا قرار دارد. زبانه های این پر فشار به عرض های جغرافیایی پایین تر و منطقه خاور میانه کشیده شده است. این پر فشار با زبانه 1018.5 هکتو پاسکال از شمال غرب وارد کشور شده است. گرادیان فشار در سطح زمین نشان ی دهد که باد با سرعت قابل توجهی در بعضی مناطق از جمله شمال غرب ایران جریان دارد. شرایط پر فشار در سطح زمین معمولا با پایداری هوا همراه است مگر عاملی در سطح بالا و یا محلی سبب نا پایدار شدن آن گردد.

شکل شماره 4-6 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 16/9/1992 روزبعد از بارش

در سطح 500 هکتو پاسکالی موج عمیقی در شمال اروپا ، اسکاندیناوی و شمال مدیترانه و روسیه قرار دارد. در شمال غربی ایران ناوه ای عمیق شکل گرفته با محور شمال غربی – جنوب شرقی که هر چه از عرض های جغرافیایی بالا تر به طرف عرض های پایین ارتفاع آن افزایش میابد . این افزایش ارتفاع در عرض های پایین تر ، در کشور ایران و منطقه مورد مطالعه مشهود است که باعث ایجاد امکان صعود هوا میگردد. با توجه به توضیحات سطح زمین این شرایط به خوبی در منطقه مورد مطالعه فراهم است که می تواند بارش قابل توجهی ایجاد کند.

شکل شماره 4-7 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 30/8/2001 روز قبل ازبارش

همینطور که مشاهده می شود پر فشار در طی یک روز در جهت حرکت بادهای شمالی به سمت جنوب حرکت کرده است . بطوریکه کل منطقه خاور میانه و تمام کشور ایران را در بر گفته است. اثرات این پر فشار در شمال کشور و بر روی دریای خزر با فشار 1003.5 هکتو پاسکال مشهود است . نزدیک بودن خطوط هم فشار نشان میدهد که سرعت حرکت هوا در این منطقه نسبت به اطراف بیشتر است. با حرکت این پر فشار سلول بسته ای در شمال دریای خزر ایجاد شده است که این خود عاملی است که با حرکت ساعتگرد خود رطوبت دریای خزر ا به هراطراف منتشر کند.

شکل شماره 4-8 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 30/8/2001 روز قبل ازبارش

در سطح 500 هکتو پاسکالی موج عمیقی در شمال اروپا ، اسکاندیناوی و شمال مدیترانه و روسیه قرار دارد. در شمال غربی ایران ناوه ای عمیق شکل گرفته با محور غربی – شرقی که هر چه از عرض های جغرافیایی بالا تر به طرف عرض های پایین ارتفاع آن افزایش میابد . این افزایش ارتفاع در عرض های پایین تر ، در کشور ایران و منطقه مورد مطالعه مشهود است که باعث ایجاد امکان صعود هوا میگردد. با توجه به توضیحات سطح زمین این شرایط به خوبی در منطقه مورد مطالعه فراهم است که می تواند بارش قابل توجهی ایجاد کند.

شکل شماره 4-9 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 31/8/2001 روز بارش

همینطور که مشاهده می شود پر فشار در طی یک روز در جهت حرکت بادهای غربی به سمت شرق حرکت کرده است . بطوریکه کل منطقه خاور میانه و تمام کشور ایران را در بر گفته است. اثرات این پر فشار در شمال کشور و بر روی دریای خزر با فشار 1018 هکتو پاسکال مشهود است . نزدیک بودن خطوط هم فشار نشان میدهد که سرعت حرکت هوا در این
منطقه نسبت به اطراف بیشتر است. شرایط پر فشار در سطح زمین معمولا با پایداری هوا همراه است مگر عاملی در سطح بالا و یا محلی سبب نا پایدار شدن آن گردد.

شکل شماره 4-10 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 31/8/2001 روز بارش

در سطح 500 هکتو پاسکالی موج عمیقی در روسیه، اسکاندیناوی، شمال اروپا ، شمال مدیترانه و منطقه خاور میانه قرار دارد. در شمال غربی ایران ناوه ای عمیق شکل گرفته با محور شمال غربی – جنوب شرقی که هر چه از عرض های جغرافیایی بالا تر به طرف عرض های پایین ارتفاع آن افزایش میابد . این افزایش ارتفاع در عرض های پایین تر ، در کشور ایران و منطقه مورد مطالعه مشهود است که باعث ایجاد امکان صعود هوا میگردد. با توجه به توضیحات سطح زمین این شرایط به خوبی در منطقه مورد مطالعه فراهم است که می تواند بارش قابل توجهی ایجاد کند.

شکل شماره 4-11 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 1/9/2001 روز بعد از بارش

همینطور که مشاهده می شود پر فشار در طی یک روز در جهت حرکت بادهای غربی به سمت شرق حرکت کرده است . بطوریکه کل منطقه خاور میانه و تمام کشور ایران را در بر گفته است. اثرات این پر فشار در دریای سیاه با فشار 1015.5 هکتو پاسکال مشهود است . نزدیک بودن خطوط هم فشار نشان میدهد که سرعت حرکت هوا در این منطقه نسبت به اطراف بیشتر است. شرایط پر فشار در سطح زمین معمولا با پایداری هوا همراه است مگر عاملی در سطح بالا و یا محلی سبب نا پایدار شدن آن گردد.

شکل شماره 4-12 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 1/9/2001 روز بعد از بارش

سطح 500 هکتو پاسکالی: همانطور که در شکل مشاهده میشود ناوه وسیعی بر منطقه اسکاندیناوی و روسیه و شمال اروپا گسترده شده است . محور این ناوه نسبتا غربی -شرقی با کمی تمایل به سمت شمال شرقی است.کشور ایران و منطقه مورد مطالعه ( سواحل غربی جنوب دریای خزر) در زیر ناوه و نزدیک به محور آن قرار دارند. با توجه به شکل مشاهده میشود که با شرایط موجود امکان صعود هوا فراهم است با توجه به شرایط سطح زمین که توضیح آن گذشت ، وجود هوای خنک که از عرض های جغرافیایی بالا نزول میکند و وجود پرفشار با حرکت ساعتگرد و عبور از دریای خزر و کسب رطوبت شرایط جهت بارش فراهم است.

شکل شماره 4-13 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 30/9/2001 روز قبل از بارش

همانطور که مشاهده میشود پر فشار به سمت شرق حرکت کرده. مرکز پر فشاری با فشار مرکزی 1020 هکتو پاسکال در اتحاد جماهیر شوروی و دریای سیاه قرار دارد که زبانه های آن به سمت ایران و محدوده مورد مطالعه در حال حرکت بوده. این پر فشار با فشار مرکزی 1015هکتوپاسکال و با حرکت ساعتگرد و چرخشی واگرا میتواند رطوبت دریافتی از دریای خزر را به اطراف پراکنده ساخته و اگر شرایط صعود فراهم باشد بارندگی ایجاد می کند.

شکل شماره 4-14 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 30/9/2001 روز قبل از بارش

سطح 500 هکتو پاسکالی: همانطور که در شکل مشاهده میشود ناوه وسیعی بر منطقه اسکاندیناوی و روسیه و شمال اروپا گسترده شده است . محور این ناوه نسبتا شمالی – جنوبی با کمی تمایل به سمت شمال شرقی است.کشور ایران و منطقه مورد مطالعه ( سواحل غربی جنوب دریای خزر) در زیر قسمت جلوییی ناوه ونزدیک به محور آن قرار دارند. با توجه به شکل مشاهده میشود که با

ه توضیحات قبلی ،توضیح مبدا آن مشکل است بطور مختصر ،باران ها،نزولی هستند و به فرم قطرات مایع. ابرها منبع باران هستند گرچه همانطور که قبلا گفته شد تمام ابرها باران زا نیستند باران از تراکم قطرات آب در ابرها و بزرگ شده این قطرات به اندازه ای که بتواندبر نیروی شناوری هوا فایق آیند نتیجه می شود به هر حال ، مقدار قابل توجهی از باران ،همان برف ذوب شده است ،بخصوص در عرض های جغرافیایی زیاد و یا در طول زمستان در عرض های جغرافیایی متوسط.
بدون توجه به اندازه قطرات در ابر ،وقتی قطرات آب به سطح زمین نزدیک می شوند ،دو عامل برروی اندازه های آنها تاثیر می گذارد :1)میزان تبخیر در طول مدت نزول،و 2) اثر اصطحکاک هوا برروی قطره سقوط کننده . در هوای نسبتا آرام ،اصطحکاک هوا محدود کننده اندازه قطرات است اگر در منطقه بارندگی ، هوا نیز در حال نزول باشد ( که در بعضی قسمت ها رگبارهای رعد و برق دار وجود دارد )،قطرات بسیار درشتی تشکیل می شوند.
بنابراین اندازه قطرات باران و شدت بارندگی ،تغییرات قابل توجهی دارند. بطور کلی ،شرایطی که سبب باران های شدید می شوند کوتاه مدت است ، در حالی که بارندگی های خفیف و معمولی که در اثر شرایط بلند مدت ایجاد می گردند پس در حالت کلی طول مدت بارندگی نسبت معکوس با شدت آن دارد.
باران با شدت بسیار خفیف، شامل قطرات بسیار ریز که به ندرت به زمین می سند ، باران ریزه (Drizzle) نامیده میشود اگر قطرات قبل از رسیدن به زمین تبخیر شوند این حالت را مه گویند(علیجانی و کاویانی مبانی انتشارات،1383).

2-3-بارش
بارش زمانی اتفاق می افتد که هوای مرطوب و عامل صعود، هر دو با هم در منطقه ای وجودداشته باشند به عبارت دیگر هوای مرطوب باید تا ارتفاع معینی بالا رود تا براثر سرد شدن آدیا باتیک به نقطه اشباع برسد و در مرحله بعد ابر بارش زا پدید آورد عدم وجود هر یک از این عامل مانع بارش می شود صعود هوای مرطوب برای ایجاد بارش به عوامل متعددی نسبت داده شده است براساس این عوامل صعود بارش را به انواع جداگانه تقسیم کرده اند متداول ترین این انواع عبارتند از بارش جبهه ای یا سیکلونی ،بارش همرفتی و بارش کوهستانی (علیجانی و کاویانی ،1371).

2-4-انواع باران ها از نظر منشا پیدایش
1-بارش کوهستانی
2-بارش جبهه ای
3-بارش سیکلونی
4-بارش کنوکتیو
5-بارش همگرایی

2-4-1-بارش کوهستانی
جریان هوا به یک کوهستان برخورد کند ومجبور به صعوداز آن شودبا آهنگ بی درو سر میشود واگر رطوبت ان به اندازهی کافی باشد میتواند بارندگی ایجاد کند این بارشهارا ازآن جهت که عامل صعود هوا وجود کوهستان هاست بارشهای کوهستانی می نامند(عزیزی ، 1383).

2-4-2-بارش جبهه ای
هوای گرم بر روی زبانه ی هوای سرد صعود کرده وبا آهنگ بی درو سرد می شود پس از تراکم وتشکیل ابر بارندگی ایجاد می کند(عزیزی ، 1383).

2-4-3-بارش سیکلونی
هوای گرم بر روی زبانه ی هوای سرد صعود کرده وبا آهنگ بی درو سرد می شود پس از تراکم وتشکیل ابر بارندگی ایجاد می کند(علیجانی و کاویانی ،1371).

2-4-4-بارش کنوکتیو
صعود هوا در اثر گرم شدن غیریکنواخت سطح زمین ایجاد میشود که این یکنواختی گرم شدن هوا ممکن است به دلیل عدم یکنواخت یودن خصوصیات ساختمانی خاکها ویا اینکه به دلیل اختلاف شیب نواحی مختلف باشد در هرصورت هوای گرمتر به علت کاهش چگالی آن صعود کرده ودر صورتی که شرایط مهیا باشد پس از رسیدن به د مای نقطه ی شبنم وتشکیل ابر می تواند بارندگی کند(علیجانی و کاویانی ،1371).

2-4-5-بارش همگرایی
اگر جریان هوا در امتداد یک خط متفاوت بوده و به صورت همگرا باشد در این صورت در امتداد آن خط صعود هوا اتفاق می افتد و از آنجا که عامل صعود هوا پدیده ی همگرایی است بارش حاصل از این صعود را بارش همگرایی می گویند مانند بارندگی آلیزه طی مطالعه ای که دانشمندان روی ابرها انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که ابرهای باران زا با طی سلسله مراحل خاص و شیوه ای مشخص، تشکیل می شوند و شکل گیری و ایجاد ابرهای باران زا نیاز به انواع خاصی باد و ابر دارد(علیجانی و کاویانی ،1371).

2-5-بارش سالانه
بارش سالانه در بین عناصر هواشناسی بیشتر از همه دستخوش تغییرات می شود و از مکانی به مکان دیگر و از سالی به سال دیگر تغییرات زیادی را نشان می دهد(علیزاده، 1387، ص159).

2-6-.سیستم های سینوپتیک
آب و هوا شناسی هر قسمت از سطح زمین را بصورت سیستم فضایی سه بعدی در نظر می گیرد و تمام ویژگی ها و فرآیندهای آب و هوایی سیستم یکجا و در ارتباط با همدیگر بررسی کرده و آنگاه ویژگی ها ی غالب را بصورت نقشه جغرافیایی ارائه می دهد(علیجانی ،1385)
در هر منطقه از زمین ، به تناسب وضعیت خاص گردش عمومی جو در آنجا ،سیستم های خاصی غلبه دارند که تکرار آنها شرایط دما و رطوبت را تکرار می کند. اقلیم منطقه وضعیتی است ناشی از همان سیستم های سینوپتیک که بیش از همه تکرار می شوند بنابراین سیستم های سینوپتیک از سویی هوای روزمره و از سویی دیگر در دراز مدت اقلیم منطقه را مشخص می کنند سیستم های سینوپتیک را عموما اغتشاش می نامند این سیستم ها ممکن است به صورت سیکلون یا آنتی سیکلون باشند حرکات سیکلونها و آنتی سیکلونها ی تشکیل دهنده این سیستم ها تودههای هوارا جابجا می کند(علیجانی و کاویانی ،1371)
آرایش مکانی منحنی های پرفشار یا هم ارتفاع الگوههای خاصی را ایجاد می کنند مانند کم فشار ها ،پرفشار ها ،سیکلون و جبهه ها در نقشه های سطح زمین و
ف
رود و فراز در نقشه های سطح بالا . این الگوههای فشار که در همه نقشه های هوا دیده می شوند الگو یا سیستم سینوپتیک نامیده می شود بررسی متوالی نقشه های هوا نشان می دهد که این الگوهای فشار در جایی تشکیل می شوند در مسیر دیگری حرکت می کنند و در جای دیگری از بین می روند اندازه متداول این سیستم ها حدود 1000 کیلومتر و عمر آنها 5 تا 7 روز است مطالعه تغییرات فراوانی این الگوها و آثار اب و هوایی آنها در هر مکانی در محدوده علو آب و هواشناسی سینوپتیک قراردارد(علیجانی،1385).

2-7-چرخند یا سیکلون (Cyclone)
یک چرخند یا سیکلون، منطقه ای است از هوای کم فشار و تقریبا دایره ای شکل که قطر آن ممکن است به صدها کیلومتر برسد. این منطقه از هوا در نیمکره شمالی در خلاف جهت عقربه های ساعت و در نیمکره جنوبی در جهت حرکت عقربه های ساعت در چرخش می باشد؛ در چنین ناحیه ای کمترین مقدار فشار جوی در مرکز بوده و در امتداد شعاع و به طرف خارج از مرکز مقدار فشار افزایش می یابد؛ در واقع سیکلون یک مرکز کم فشار است.
هرچند باد تحت تاثیر گرادیان فشار (اختلاف فشار بین دو مرکز فشار) به جریان می افتد اما در سیکلون، جریان هوا تحت تاثیر نیروی اصطکاک، کوریولیس و نیروی گریز از مرکز به جای اینکه به طور مستقیم به سمت مرکز کم فشار باشد در امتداد خطوط هم فشار می وزد و با جهت گرادیان فشار زاویه نسبتا بزرگی می سازد.
در نیمکره شمالی به حرکت پادساعتگرد، گردش چرخندی (Cyclonic Circulation) گفته می شود نکته قابل توجه اینکه چرخند بر خلاف آنچه از نامش تداعی میشود هیچ توفان مخرب و خطرناکی را ایجاد نمی کند بلکه تنها یکی از الگوهای متعارف آب و هوایی عرض های میانی است. گرچه گرادیان های شدید فشار در مناطق کم فشار عرض های میانی، وزش بادهای شدیدی را یه دنبال می آورد؛ اما این بادها را نباید با توفندها و یا چرخند های حاره ای یکی دانست (علیزاده، 1387، ص145).

2-8-واچرخند یا آنتی سیکلون(Anticyclone)
مناطق پرفشار، مدور و غیرمنظم را که جهت حرکت آنها در جهت حرکت عقربه های ساعت است، واچرخند یا آنتی سیکلون می نامند.
از آنجا که جهت حرکت باد در آنتی سیکلون ها بر خلاف جهت حرکت باد در سیکلون ها می باشد بنابراین به آن حرکت، واچرخندی و چنین سیستمی را سیستم واچرخندی می گویند.
آنتی سیکلون ها در شرایط هوا و اقلیم نقش بسیار مهمی دارند. از نظر دینامیک، آنتی سیکلون ها از بسیاری جهات شبیه سیکلون ها هستند. در واقع می توان گفت آنتی سیکلون ها مراکز پرفشار بوده و حرکت هوا در آنها از مرکز به اطراف و از بالا به پایین بوده و در نیمکره شمالی گردش هوا در آن در جهت حرکت عقربه های ساعت و در نیمکره جنوبی بر خلاف جهت حرکت عقربه های ساعت میباشد. (علیجانی و کاویانی ،1371)

2-9-سوابق تحقیق
با مراجعه به کتب ،مقلات جغرافیایی و دیگر منابع استنادی موجود ،بررسی تغییر روند بارش در منطقه مورد نظرسابقه طولانی ندارد و به افراد خاصی محدود نمی شود اما بررسی و تحلیل زمانی بارش و دماهای روزانه ،ماهانه و سالانه در جهان سابقه ای طولانی دارد و بشر همیشه بدنبال شناخت و درک تغییرات و پیش بینی هوا و اقلیم بوده و هست .بخصوص از زمانی که تاثیر فعالیت های انسانی و پیامدهای گاز گلخانه ای بر اتمسفر زمین نمایان گردید و این پرسش برای او مطرح شد که آیا این نوسانات حاصل اعمال انسان یا روند طبیعی آب و هوا می باشد بدین ترتیب مطالعات دانشمندان در خصوص تغییرات اقلیمی و جستجوی پاسخ منطقی و عملی برای پرسش فوق انجام یافته و می یابد چنانکه از جمله این اقدامات می توان به نمونه های زیر اشاره نمود :

2-9-1-سوابق تحقیق در ایران
غیور (1375)، در مقاله ای تحت عنوان :بررسی تغییرات بارش در چند ایستگاه ایران به تغییرات زمانی – مکانی بارش در 18 ایستگاه انتخابی پرداخته و نتیجه گرفته که تغییرات بارش در طول زمان ثابت نبوده بلکه در مکان های مختلف نیز دارای روند مشابهی نبوده و در همان سالهایی که ایستگاهی بارش بیشتری دریافت می دارد ایستگاه دیگری در فاصله نه چندان دور دریافت کننده بارش کمتری است
صراف (1377)،در پایان نامه خود تحت عنوان :تحلیل رژیم های ماهانه حوضه ارس و شرق دریاچه ارومیه و محاسبه ضریب جریان با داده ای بارش ماهانه 25 ایستگاه شنال غرب کشور از سال 1992-1960،با استفاده از روش های آماری پیشرفته مانند روش تحلیل عاملی ،تفاوت های مکانی و زمانی بارش و عوامل موثر بر پراکندگی ها را مورد بررسی قرارداده و وجود نواحی متعدد بارشی در منطقه آذربایجان را نتیجه می گیرد . در این مطالعه تعداد اندکی از ایستگاه های اردبیل نیز مورد استفاده قرار گرفته که به دلیل تعداد کم این ایستگاهها نمی تواند به طور کامل معرف خصوصیات اقلیمی این منطقه باشد.
ذوالفقاری (1377)، در مقاله ای تحت عنوان :تحلیلی بر بارش های بهاری غرب ایران طی یک دوره آماری 30ساله (1996-1967) با تقسیم بندی بارندگی های ماهانه فصل بهار به 3 دوره مستقل 10 ساله اشاره می کندکه بیشتر بارش های غرب ایران و نیز ایستگاه اردبیل در فصل بهار بوده و علت آن را نیز خروج دیرتر جریان های باران آور غربی از منطقه می داند.
رمضانی (1383) ،در مقاله ای تحت عنوان : بررسی روند تغیرات دما – بارش در غرب گیلان با تکیه بر خشکسالی ، آمار 9 ایستگاه هواشناسی را مورد تجزیه و تحلیل قرارداده و نتیجه می گیرد بارش منطقه از شمال به جنوب روند کاهش دارد و همچنین کاهش طول مدت گیاهان زراعی را در شش ماهه اول سال ناشی از روند کاهش دما می داند و معتقد است منطقه ش
اهد تغییر ملایمی در اقلیم می باشد.
علیجانی ،عزیزی،رضایی(1383) ،در مقاله ای تحت عنوان بررسی اثر الگوهای سینوپتیک در تغییرات زمانی سیبلاب های جنوب دریای خزر مطالعه موردی،رودخانه شفارود و تالار به این نتیجه رسیده اند که اطلاعات دبی و بارش ایستگاههای در حوضه و نقشه های سینوپتیک نشان میدهد که 11درصد سیلاب ها همزمان و 89 درصد مستفل از یکدیگر بوده اند حدود 6/70% سیلاب های حوضه تالار و 2/63%سیلاب های شناور در نتیجه آرایش سیستم های سینوپتیکی سطوح بالا و قرارگیری حوضه ها در جلوی ناوه بادهای غربی ایجاد شده اند بقیه سیلاب ها نیز نتیجه حضور سیستم های چرخندی و واچرخندی در سطح زمین موجود آمده اند همچنین 65%سیلاب های حوضه تالار و 53% از سیباب های حوضه شفا رود از منشا مستقیم بارش و بقیه در اثر ذوب برف یا ترکیبی از بارش و ذوب برف رخ داده است .تمام سیلابهای همزمان در ماههای اسفندو فروردین و فشار رطوبت آن از مدیترانه است.منابع رطوبتی سایر سیلابها نیز علاوه بر دریای مدیترانه،دریای خزر،دریای سیاه و یا ترکیب منابع فوق است
خورشید دوست و قویدل (1383)،در مقاله ای تحت عنوان : مطالعات نوسانات بارش و پیش بینی و تعییت فصول مرطوب و خشک زمستانه استان آذربا یجان شرقی 12 ایستگاه منطقه را بررسی و نتیجه می گیرند،نوسانات شدیدی بارش فصل زمستان در سالعای مختلف و از ایستگاهی به ایستگاه دیگر از ویژگی ها و در عین حال مسائل مشکل آفرین منطقه می باشد و ارتفاعات را مهم ترین عامل بارش های منظم منطقه دانسته و معتقدند 47 درصد بارندگیهای آذربایجان در زمستان اتفاق می افتد.
مفیدی (1383 )، در مقاله خود تحت عنوان اقلیم شناسی سینوپتیکی بارش های سیل زا با منشا منطقه دریای سرخ در خاورمیانه می فرمایدکشف قانونمندی‌های حاکم بر هر سامانه اقلیمی، امکان تحلیل و پیش‌بینی مطلوب آن را فراهم می‌آورد . در این دوره وقوع بارش‌های سیل‌آسای فصل پاییز در خاورمیانه عمدتاً با گسترش یک زبانه کم فشاری که از سودان به سمت منطقه دریای سرخ سپس مدیترانه شرقی گسترش یافته، توصیف گردیده است و افزایش داده‌های اقلیمی به خصوص فراهم آمدن اطلاعات جو بالا، پژوهش‌های متعددی را در زمینه ارتباط الگوهای سینوپتیکی وردسپهر میانی و فوقانی با بارش‌های سیل‌زا بر روی منطقه دریای سرخ و خاورمیانه در پی داشته است. برپایه این مطالعات شکل‌گیری مناطق همگرایی اولیه در منطقه دریای سرخ نتیجه تأثیر متقابل “جریان‌های وردسپهری” و” ویژگی‌های توپوگرافی” می‌باشد. درعین حال تکوین و گسترش کم فشارهای منطقه دریای سرخ و جابجایی و انتقال آنها در خاورمیانه به موقعیت و شدت جت جنب حاره و نیز عمق و امتداد محور ناوه عرض‌های میانی در شرق مصر بستگی دارد. نتایج مطالعات اخیر نشان می‌دهد که زبانه کم فشار دریای سرخ نتیجه ” فرآیند چرخندزایی بادپناهی” در منطقه دریای سرخ بوده و کوه‌های مرتفع فلات اتیوپی و کوه‌های عسیر بیشترین نقش را از این جهت دارا هستند.

علیجانی،محمدی،بیگدلی(1386)،در مقاله ای تحت عنوان نقش الگوهای فشار در بارشهای سواحل جنوبی دریای خزر به این نتیجه رسیده اند که بیشتر بارشها در توالی های دو و سه روزه رخ می دهند که این امر نشاندهنده دینامیک بودن عامل آنهاست سیستم های سینوپتیک ایجادشده این بارشها پرفشارهای دینامیک غربی هستند که غالبا در ماه اکتبر وارد منطقه می شوند این سیستمها

3-3- محدوده مورد مطالعه 18
3-4- روش کار 20
3-4-1-روش مقایسه ای 20
3-4-2-روش مطالعه فیزیکی 20
3-4-3-روش مطالعه سینوپتیک 20
3-4-4-مراحل انجام کار 22
3-4-4-1-مرحله اول 22
3-4-4-2- مرحله دوم 22
3-4-4-3- مرحله سوم 22
3-4-4-4- مرحله چهارم 22
3-4-4-5-مرحله پنجم 23
3-4-4-6- مرحله ششم 23
3-4-4-7-مرحله هفتم 23
فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق
4-1- بررسی بارش بالای 100 میلی مترروزانه ایستگاه رشت 25
4-2-بررسی بارش بالای 100 میلی مترروزانه ایستگاه انزلی 52
4-3.ایستگاه آستارا 71
فهرست مطالب
عنوان صفحه
4- 4 بارندگی بیش از100 میلیمتر روزانه در سه ایستگاه مشترک بصورت همزمان 94
4-5.تفسیر روزهای سیل و بارش شدید در رشت 115
4-6.تفسیر روزهای سیل و بارش شدید در آستارا 117
4-7 تفسیر کلیه گراف روزهای بارش بالای 100 میلی متر روزانه که منجر به وقوع سیل
شده 118
4-8تفسیر گراف روزهای بارش بالای 100 میلی متر روزانه که منجر به وقوع سیل نشده 121
فصل پنجم بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1.بحث 126
5-2.نتیجه گیری 126
5-2-1.بررسی الگوها و ایجاد بارش الگوها 127
5-3.آزمون فرضیات 128
5-4.پیشنهادات 128
منابع و ماخذ 129

فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 3-1.مشخصات ایستگاههای مورد مطالعه در تحلیلهای روزانه 18
جدول شماره 4-1- فراوانی تکرار وقوع بارش بالای میلیمتر 100 در ماه 25
جدول شماره4-2-میزان وقوع بارشهای بالای 100 در هرماه به درصد از سال1371 تا 1391 26
جدول شماره 4-3- بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه 27
جدول شماره 4-4. فروانی وقوع سیل در ایستگاه رشت 28
جدول شماره 4-5. وقوع سیل به همراه بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه برای ایستگاه
رشت 28
جدول شماره 4-6.میزان وقوع بارشهای بالای 100 میلیمتر در هرماه 53
جدول شماره 4-7.میزان وقوع بارشهای بالای میلیمتر 100 در هرماه به درصد 53
جدول شماره 4-8. بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه 54
جدول شماره 4-9. فروانی وقوع سیل در ایستگاه انزلی 55
جدول شماره 4-10.وقوع سیل به همراه بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه برای
ایستگاه انزلی 56
جدول شماره 4-11. بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه
جدول شماره 4-11.فراوانی بارشهای بالای 100 میلیمتر در هرماه طی دوره 20ساله 73
جدول شماره 4-12.میزان وقوع بارشهای بالای 100 میلیمتر در هرماه به درصد 73
جدول شماره 4-13. فروانی وقوع سیل در ایستگاه آستارا 74
جدول شماره 4-14. وقوع سیل به همراه بارشهای بالای 100 میلی متر روزانه برای
ایستگاه آستارا 75
جدول شماره 4-15.فراوانی تکرار وقوع بارش بالای 100 میلیمتر در ماه 95
جدول شماره 4-16.سه ایستگاه مشترک بصورت همزمان 96
جدول شماره 4-17. بارندگی شدیدروزانه 7/11/2008 و بارندگی منجر به سیل25/9/2011در
ایستگاه رشت 116
جدول شماره 4-18. بارندگی شدیدروزانه 4/11/2004 و بارندگی منجر به سیل3/7/2006 در
ایستگاه آستارا 117
جدول شماره 4-19- اطلاعات گراف بارش های بالای 100میلیمتر روزانه منجر به سیل 119
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 4-20- اطلاعات گراف بارش های بالای 100میلی متر روزانه موجود در
سازمان هواشناسی 122
جدول شماره 5-1 تعداد و درصد ایجاد بارش هریک از الگوها در محدوده گیلان 127

فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار شماره 4-1. بارندگی سطح شهر رشت از سال 1371 تا 1391 25
نمودار شماره 4-2. میزان وقوع بارشهای بالای 100 میلیمتر در هرماه به درصد 26
نمودار شماره 4-3. بارش های بالای 100 میلی متر روزانه 27
نمودار شماره 4-4. بارندگی روزانه ایستگاه بندر انزلی از سال 1371 تا 1391 52
نمودار شماره 4-5. بارندگی ماهانه شهرانزلی به درصد 53
نمودار شماره 4-6. بارش های بالای 100 میلیمتر روزانه انزلی 55
نمودار شماره 4-7. بارندگی روزانه شهر آستارا از سال 1371 تا 1391 71
نمودار شماره 4-8. بارش های بالای 100 میلی متر روزانه آستارا 72
نمودار شماره 4-9. درصد ماهانه بارش در ایستگاه آستارا 74
نمودار شماره 4-10. میزان وقوع بارشهای بالای 100 میلیمتر در هرماه به درصد 95
نمودار شماره 4-11 . بارندگی شدیدروزانه 7/11/2008 و بارندگی منجر به سیل25/9/2011در
ایستگاه رشت 116
نمودار شماره 4-12. بارندگی شدیدروزانه 4/11/2004 و بارندگی منجر به سیل3/7/2006 در
ایستگاه آستارا 118
نمودار شماره 4-13. سیل ایستگاه رشت 120
نمودار شماره 4-14. سیل ایستگاه انزلی 120
نمودار شماره 4-15. آستارا بارندگی سیل 3/7/2006 120
نمودار شماره 4-16. نمودار مقایسه ای گراف سیل ها 121
نمودار شماره 4-17. نمودار بارندگی شدید ایستگاه رشت 123
نمودار شماره 4-18. نمودار بارندگیهای شدید ایستگاه انزلی 123
نمودار شماره 4-19. نمودار بارندگی شدید ایستگاه آستارا 123
نمودار شماره 4-20. نمودار مقایسه ای بارندگیهای شدید 124

فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل شماره 3-1.موقعیت ایستگاههای مورد مطالعه 19
شکل شماره 4-1 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 14/9/1992 قبل از بارش 29
شکل شماره 4-2 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 14/9/1992قبل از با
ر
ش 29
شکل شماره 4-3 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 15/9/1992 روز بارش میزان بارش
3/100میلی متر 30
شکل شماره 4-4 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 15/9/1992 روز بارش 31
شکل شماره 4-5 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 16/9/1992 روزبعد از بارش 31
شکل شماره 4-6 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 16/9/1992 روزبعد از
بارش 32
شکل شماره 4-7 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 30/8/2001 روز قبل ازبارش 33
شکل شماره 4-8 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 30/8/2001 روز قبل از
بارش 33
شکل شماره 4-9 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 31/8/2001 روز بارش 34
شکل شماره 4-10 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 31/8/2001 روز بارش 35
شکل شماره 4-11 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 1/9/2001 روز بعد از بارش 35
شکل شماره 4-12 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 1/9/2001 روز بعد از
بارش 36
شکل شماره 4-13 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 30/9/2001 روز قبل از بارش 37
شکل شماره 4-14 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 30/9/2001 روز قبل از
بارش 37
شکل شماره 4-15 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 1 /10/2001 روز بارش 38
شکل شماره 4-16 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 1 /10/2001 روز بارش 39
شکل شماره 4-17 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 2 /10/2001 روز بعد از بارش 39
شکل شماره 4-18 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 2 /10/2001 روز بعداز
بارش 40
شکل شماره 4-19 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 7/11/2005 روز قبل از بارش 41
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل شماره 4-20 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 7/11/2005 روز قبل از
بارش 41
شکل شماره 4-21 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 8/11/2005 روز بارش 42
شکل شماره 4-22 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 8/11/2005 روز بارش 42
شکل شماره 4-23 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 9/11/2005 روزبعد از بارش 43
شکل شماره 4-24 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 9/11/2005 روزبعد از
بارش 44
شکل شماره 4-25 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 24 /9/2011روزقبل از بارش 44
شکل شماره 4-26 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتوپاسکال مورخ 24 /9/2011روزقبل از
بارش 45
شکل شماره 4-27 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 25 /9/2011روز بارش 46
شکل شماره 4-28 نقشه سینوپتیک سطح500 هکتو پاسکال مورخ 25 /9/2011روز بارش 46
شکل شماره 4-29 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 26 /9/2011روزبعد از بارش 47
شکل شماره 4-30 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 26 /9/2011روزبعد از
بارش 48
شکل شماره 4-31 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 22 /9/2012 روز قبل از بارش 48
شکل شماره 4-32 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتوپاسکال مورخ 22 /9/2012 روز قبل از
بارش 49
شکل شماره 4-33 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 23 /9/2012 روز بارش 50
شکل شماره 4-34 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 23 /9/2012 روز بارش 50
شکل شماره 4-35 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 24 /9/2012 روز بعد از بارش 51
شکل شماره 4-36 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 24 /9/2012 روز بعداز
بارش 51
شکل شماره 4-37 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 7 /10/98روز قبل از بارش 56
شکل شماره 4-38 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 7 /10/98روز قبل از
بارش 57
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل شماره 4-39 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 8 /10/98روز بارش 57
شکل شماره 4-40 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 8 /10/98روز بارش 58
شکل شماره 4-41 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 9 /10/98روز بعداز بارش 58
شکل شماره 4-42 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 9 /10/98روز بعد از
بارش 59
شکل شماره 4-43 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 30/9/2001 روز قبل از بارش 60
شکل شماره 4-44 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 30/9/2001 روز قبل از
بارش 60
شکل شماره 4-45 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 1/10/2001روز بارش 61
شکل شماره 4-46 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 1/10/2001روز بارش 61
شکل شماره 4-47 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 2/10/2001روز بعداز بارش 62
شکل شماره 4-48 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 2/10/2001روز بعداز
بارش 63
شکل شماره 4-49 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 2/11/2004روزقبل از بارش 63
شکل شماره 4-50 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 2/11/2004روزقبل از
بارش 64
شکل شماره 4-51 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 3/11/2004روز بارش 65
شکل شماره 4-52 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 3/11/2004روز بارش 65
شکل شماره 4-52 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 4/11/2004روزبعداز بارش 66
شکل شماره 4-53 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 4/11/2004روزبعداز
بارش 66
شکل شماره 4-54 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 25/10/2011روزقبل از بارش 67
شکل شماره 4-55 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 25/10/2011روزقبل از
بارش 67
شکل شماره 4-56 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 26/10/2011روز بارش 68
شکل شماره 4-57 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 26/10/2011روز بارش 69
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل شماره 4-58 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 27/10/2011روزبعد از بارش 69
شکل شماره 4-59 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 27/10/2011روزبعد از
بارش 70
شکل شماره 4-60 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 7 /10/1998 روزقبل از بارش 75
شکل شماره 4-61 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 7 /10/1998 روزقبل از
بارش 76
شکل شماره 4-62 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 8 /10/1
998 روز بارش 76
شکل شماره 4-63 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 8 /10/1998 روز بارش 77
شکل شماره 4-64 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 9 /10/1998 روزبعد از بارش 78
شکل شماره 4-65 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 9 /10/1998 روزبعد از
بارش 78
شکل شماره 4-66 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 11/7/99 روزقبل از بارش 79
شکل شماره 4-67 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 11/7/99 روزقبل از
بارش 80
شکل شماره 4-68 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 12/7/99 روز بارش 80
شکل شماره 4-69 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 12/7/99 روز بارش 81
شکل شماره 4-70 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 13/7/99 روز بعد از بارش 82
شکل شماره 4-71 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 13/7/99 روز بعد از
بارش 82
شکل شماره 4-72 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 23/9/200 روز قبل از بارش 83
شکل شماره 4-73 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 23/9/200 روز قبل از
بارش 83
شکل شماره 4-74 نقشه ینوپتیک سطح زمین مورخ 24/9/200 روز بارش 84
شکل شماره 4-75 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 24/9/200 روز بارش 85
شکل شماره 4-76 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 25/9/2000 روز بعداز بارش 85

فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل شماره 4-77 نقشه سینوپتیک سطح 500هکتو پاسکال مورخ 25/9/2000 روز بعد از
بارش 86
شکل شماره 4-78 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 8/5/2002 روزقبل از بارش 87
شکل شماره 4-79 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 8/5/2002 روزقبل از
بارش 87
شکل شماره 4-80 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 9/5/2002 روز بارش 88
شکل شماره 4-81 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 9/5/2002 روز بارش 89
شکل شماره 4-82 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 10/5/2002 روزبعد از بارش 89
شکل شماره 4-83 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 10/5/2002 روزبعد از
بارش 90
شکل شماره 4-84 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 2/7/2006 روزقبل از بارش 90
شکل شماره 4-85 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو پاسکال مورخ 2/7/2006 روزقبل از
بارش 91
شکل شماره 4-86 نقشه سینوپتیک سطح زمین مورخ 3/7/2006 روز بارش 92
شکل شماره 4-87 نقشه سینوپتیک سطح 500 هکتو