1-1-3 واحد تحلیل
واحد تحلیل[137]، واحدی است که اطلاعات از آن گردآوری و خصوصیات آن توضیح داده می‌شود(دواس، 41:1376). از نظر کارنی در تحلیل محتوا، یک واحد، یک پیام قابل تشخیص، یک مولفه پیام است که:
- به عنوان مبنایی برای تعیین جامعه آماری و نمونه گیری قرار می‌گیرد.
- متغیرها بر اساس آن اندازه‌گیری می‌شوند.
- به عنوان پایه‌ای برای گزارش تحلیل‌ها عمل می‌کند.
واحد می‌تواند کلمات، ارقام، مصنوعات، دوره‌های زمانی، تعاملات یا هرگونه درهم شکستن یک ارتباط به اجزایش باشد(ترابی، 39:1392، به نقل از carny,1971). در هر پژوهشی واحد تحلیل بنابر ماهیت مسئله مورد بررسی مشخص می2شود. بنابراین با توجه به مسئله این پژوهش، واحد تحلیل کلیه صفحه علم و فناوری روزنامه‌های مورد بررسی شامل متن، تیتر، لید و عکس است.
2-1-3 جامعه آماری
جامعه عبارت است از همه اعضای واقعی یا فرضی که علاقه‌مند هستیم یافته‌های تحقیق را به آنها تعمیم دهیم. به عبارت دیگر جامعه، شامل گروهی از افراد، اشیا یا حوادث است که حداقل دارای یک ویژگی مشترک هستند(دلاور، 120:1383). جامعه آماری نیز همان جامعه اصلی است که از آن نمونه‌ای نمایا یا معرف به دست آمده باشد (ساروخانی، 157:1384).
جامعه آماری این پژوهش شامل صفحات علم و فناوری در روزنامه‌های خراسان، کیهان، آفرینش و جام‌جم در سال 1392 می‌باشد.
لازم به توضیح است که محقق برای انتخاب جامعه آماری ابتدا به معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مراجعه کرده و لیست روزنامه‌های منتشر شده در سال 1392 را از آن مرکز اخذ نموده است. در این لیست، پس از جدا کردن روزنامه‌های ورزشی و اقتصادی، 43 روزنامه دیگر از لحاظ داشتن صفحه اختصاصی دانش (یا دانش و فناوری) مورد بررسی قرار گرفتند. از میان این روزنامه‌ها، فقط تعداد معدودی از آنها (خراسان، کیهان، آفرینش و جام جم، شرق، قدس، Iran daily,Tehran news) دارای صفحه مجزای دانش بودند که 4 روزنامه مذکور به دلیل دسترسی محقق به آرشیو آنها در سال 1392و نظم در انتشار صفحه دانش، انتخاب شدند.
3-1-3 روش نمونه‌گیری
در بخش تحلیل محتوا نمونه‌گیری در دو مرحله انجام می‌شود، در مرحله اول انتخاب روزنامه‌ها با مشورت روزنامه‌نگاران باسابقه و بر اساس داشتن صفحه دانش (یا دانش و فناوری) و نظم در انتشار آن به صورت هدفمند انجام می‌شود .( 4روزنامه کیهان، آفرینش، خراسان و جام‌جم بدین ترتیب انتخاب شدند)، در مرحله دوم از میان این روزنامه‌ها، از هر روزنامه 24 شماره در سال 92 به صورت تصادفی طبقه‌بندی‌شده انتخاب می‌شود. در مجموع 120 شماره از روزنامه‌ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
4-1-3 نحوه جمع‌آوری داده‌ها
برای انجام بخش اول این پژوهش که با هدف بررسی نحوه عملکرد روزنامه‌نگاران علم در صفحه علم و فناوری روزنامه‌های مورد بررسی صورت گرفته است، دستورالعملی حاوی 25 متغیر تهیه و مطالب مورد نظر با توجه به تعاریف عملیاتی مشخص و کدگذاری شدند. در مجموع 645 مطلب، در 4 روزنامه مورد بررسی، کدگذاری شدند.
5-1-3 فنون مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده‌ها
اطلاعات کدگذاری شده پس از ورود به نرم افزار spss تحلیل شد. یافته‌های این تحقیق از طریق جداول و نمودارهای توزیع فراوانی توصیف و با استفاده از آزمون آماری کای اسکوئر تحلیل شده‌اند.
6-1-3 پایایی تحقیق[138]
محاسبه پایایی از رعایت اصل عینیت در تحقیق نشات می گیرد. یکی از ویژگی‌های روش علمی و ازجمله روش تحلیل محتوا، رعایت اصل عینیت است، یعنی تکرار تحقیق، همان نتیج را به دست دهد. بر این اساس پایایی این گونه تعریف شده است: «مقصود از پایایی آن است که اگر خصیصه مورد سنجش را با همان وسیله یا وسیله مشابه، تحت شرایط مشابه دوباره اندازه گیری کنیم، نتایج حاصله تا چه حد مشابه، دقیق و قابل اعتماد است. (ترابی، 58:1393 به نقل از هومن، 116:1371).
در محاسبه پایایی پزوهش حاضر، در مورد متغیرهایی که امکان دخل و تصرف ذهنیات کدگذار وجود داشت، کدگذاری مجدد به عمل آمد. در مورد متغیرهای ارزش خبری، موضوع مطلب، پرداختن به سیاستها و مناقشه های علمی، کدگذاری مجدد توسط محقق با فاصله زمانی یک ماهه به عمل آمد. داده‌ها از طریق آزمون اسکات، در فرمول مربوطه گذاشته شد.
( 1-3)
حاصل آنکه برای متغیر ارزش خبری، ضریب پایایی معادل 0.76 برای متغیر موضوع مطلب 0.81 برای دومتغیر بعدی 0.79 و 0.83 به دست آمد. به این ترتیب می توان گفت که کدگذاری اولیه با تعاریف عملیاتی منطبق است.
7-1-3 اعتبار (روایی) تحقیق[139]
اعتبار در پژوهش‌های کمّی، بدین معناست که آیا روند طی شده در پژوهش، بدان گونه است که بتواند محقق را به پاسخ سوالات پژوهش رهنمون سازد. اعتبار را می توان به دو دسته اعتبار درونی و اعتبار بیرونی تقسیم کرد. اعتبار بیرونی به این سوال پاسخ می‌دهد که آیا می توان نتایج پژوهش را به جمعیت مورد مطالعه تعمیم داد و یا خیر. بنابر آنچه رایف و همکارانش معتقدند تحلیل محتوا از نظر اعتبار بیرونی یا توان تعمیم نتایج پژوهش روشی بسیار قوی است(رایف و همکاران، 157:1388).
منظور از اعتبار درونی آن است که آیا پژوهش توان روشن کردن روابط علّی را دارد یا خیر؟ از آنجا که بخش اول این پژوهش به روش تحلیل محتوای ک
مّی انجام شده است و این روش بیشتر به دنبال توصیف بوده و نه روشن کردن روابط علّی به این ترتیب نمی وان در این بخش از اعتبار درونی سخن گفت.
بر اساس گونه‌شناسی معروف هالستی به طور خاص چهار معیار را برای سنجش اعتبار معرفی می‌کند که اعتبار صوری، اعتبار موازی یا همراه، اعتبار پیش‌بینی‌کننده و اعتبار ساخت را شمال می‌شود. معمول‌ترین معیار برای سنجش اعتبار در تحلیل محتوا اعتبار صوری[140] است. محقق اساسا این سوال را مطرح می‌کند که آیا سنجه خاص در «ظاهر قضیه» معنی دارد یا نه. به طور کلی محقق فرض را بر این می‌گذارد که کارایی یک سنجه برای همه امری بدیهی است و نیازمند توضیحات اضافی نیست. زمانی که بین محققان یک رشته در مورد یک سنجه توافق بالایی وجود دارد، تکیه بر اعتبار صوری کافی به نظر می‌رسد(رایف و همکاران، 163:1388). بنا بر آنچه گفته شد و با استناد به تایید دستورالعمل کدگذاری از سوی استادان راهنما و مشاور این پژوهش دارای اعتبار صوری می‌باشد.
8-1-3 تعریف عملیاتی متغیرهای بخش اول
از آنجا که مفاهیم معنای ثابتی ندارند لازم است مفاهیمی را که در پژوهش به کار می‌بریم تعریف کنیم و به این اشاره کنیم که چه معنایی از آنها برداشت می‌کنیم (دوواس، 56:1376). از این رو با دو سته از تعاریف مفهومی و عملیاتی در مواجهه با متغیرها روبرو هستیم؛ تعریف مفهومی و تعریف عملیاتی. تعریف اسمی یا مفهومی تعریفی است که طی آن معنای یک واژه به وسیله صفات مشخصی، به طور قراردادی تعیین می گردد. جریان برگرداندن واژه ها به امور واقع و قابل مشاهده و بررسی عملی را تعریف عملیاتی یا عملی کردن واژه‌ها می‌نامند (رفیع پور، 1370: 156-144).
سبک مطلب
خبر: خبر، گزارشی از وقایع عینی و دنیای خارجی است که اطلاعات لازم از طریق مشاهده و یا مصاحبه به دست آمده است و نظرات خبرنگاران در آن دخالت ندارد. خبر، دارای ارزش خبری است.
خبرکوتاه: خبر کوتاه، خبر پرداخته نشده‌ای است که در حداقل کلمات (یکی دو پاراگراف) سعی در انتقال گزارش وقایع دارد.
مصاحبه: مصاحبه یکی از شیوه‌های کسب خبر است که به منظور به دست آوردن خبرهای خاص، اطلاع از یک رویداد یا تحول در شرف وقوع یا ویژگی‌های یک حادثه و اتفاق و نیز آگاهی از نظرات یک شخص یا یک گروه و شناخت خود او یا آگاهی از نظرات شخص یا گروهی دیگر که مصاحبه شونده شناخت کافی در مورد آنها دارد، صورت می‌گیرد.
گزارش: شامل مطالبی است که با استفاده از منابع گوناگون به منظور روشن شدن و تفهیم بیشتر وقایع منتشر می‌شود و نظرات گزارشگر به طور مستقیم در آن انعکاس پیدا نمی‌کند.
مطلب آموزشی: در این پژوهش منظور، گونه‌ای از مطالب منتشر شده در صفحه علم و فناوری است که ارزش خبری خاصی ندارد، و جهت آموختن مطلبی به مخاطب به آن پرداخته می‌شود. (مثل: خواص سیر)
خبر منتج از مصاحبه: خبری که در پرداخت آن، از مصاحبه با افراد آگاه استفاده شده است و دارای ارزش‌های خبری می‌باشد.
وجود تیتر در صفحه اول روزنامه
تیتر هدایت‌گر خواننده به سوی خبر است؛ جمله یا عبارتی است که به خبر هویت بخشیده و خواننده را به خواندن مطلب ترغیب می‌کند و یا او را از خواندن باز می دارد. تیتر با حداقل واژه‌ها، حداکثر مفهوم و معنا را می‌رساند بی آنکه صورت یک پیام تلگرافی را به خود بگیرد (بدیعی و قندی، 108:1388) منظور از این گزینه داشتن تیتر مطلب منتشر شده در صفحه علم و فناوری، در صفحه اول روزنامه است.
نوع تیتر